Ik ben een Afrikaan wiens ogen zijn geopend door schrijvers als JJ Bola, Ben Okri en Chimamanda Adichie, ook als het gaat over westerse hoogmoed. Daarom weiger ik iemand als George Clooney namens mij te laten praten. Door zich te profileren als jager op criminele netwerken die van de oorlogen in Afrika profiteren, wekt de Amerikaanse superster (on)bewust de indruk dat Afrikanen pas bevrijd zijn als hij intervenieert.
Vrouw op zijn knie
Samen met de lobbyclub The Enough Project lanceerde George Clooney vorige week The Sentry. Dat is een platform dat veroorzakers en financiers van grote oorlogen op het Afrikaanse continent, plus daarin verwikkelde criminele netwerken, in kaart gaat brengen en vervolgen. “Echte vrede en mensenrechten zullen terugkeren als profiteurs van de oorlog de prijs betalen voor de schade die zij aanrichten”, verklaart Clooney in een campagnevideo. Meteen nadat hij dit zegt, zien wij een vaderlijke Clooney met een wanhopige Afrikaanse vrouw op zijn knie. Het beeld is compleet.
Bono en Band Aid: neokolonialen
Naast Invisible Children met hun campagne ‘Kony 2012’, Bono met zijn neo-koloniale ‘Band Aid’ en Ben Affleck met zijn ‘Eastern Congo Initiative’, hebben we met Clooney de zoveelste westerse messias die het opneemt tegen de Afrikaanse misère. Waarom eigenlijk? Omdat Afrikanen niet voor zichzelf kunnen opkomen?
Geloofsverdedigers van de Afrikaanse ondergeschikte positie keuren de tussenkomst van Clooney goed ‘omdat je met iemand zoals hij wél aandacht genereert’. Deze gedachte geeft precies aan waarom Clooney’s interventie niet de oplossing maar onderdeel is van het probleem. Het Afrikaanse continent heeft al eeuwen te maken met vernederingen door mensen die vanuit hun hoogmoed zich gerechtvaardigd voelen om ambassadeur te zijn van Afrika en om namens het continent te praten en het continent te besturen.
Als een taart verdeeld
Dat zagen we bij de Arabische en de trans-Atlantische slavenhandel. Dat zagen we ook in 1884-1885 in Berlijn, toen besloten werd dat Afrika als een taart verdeeld mocht worden onder westerse mogendheden. Tot de dag van vandaag wordt Afrika de eigen stem ontnomen door internationale juristen en activisten die Afrikaanse leiders via het internationale strafhof in Den Haag vervolgen, alsof er geen Afrikaanse notie van rechtvaardigheid bestaat.
Deze westerse arrogantie manifesteert zich dus niet alleen bij Hollywood-sterren, polderintellectuelen maken zich daar ook schuldig aan. Zo stond vorig jaar de opening van het Academisch jaar van de Universiteit van Amsterdam in het teken van Afrika. Alleen was geen enkele spreker van dit congres van Afrikaanse origine. In een opiniestuk voor het universiteitsblad heb ik de Universiteit van Amsterdam aangesproken op dit neokoloniale gedrag.
Amerikaanse wapens doden Afrikanen
Afrikaanse activisten, wetenschappers, bloggers en politici spannen zich sinds lang in voor de problemen waarover Clooney zich nu wil buigen. Activist Kambale Musavuli bijvoorbeeld probeert al jaren gerechtigheid en stabiliteit in Congo te brengen. Samen met zijn organisatie heeft hij wereldwijd grootschalige activiteiten georganiseerd, in de media opgetreden en een documentaire geproduceerd. Mede dankzij die inzet is de Dodd-Frank act gerealiseerd, die het conflict in Congo wil verminderen door (Amerikaanse) bedrijven te verplichten om de herkomst van hun grondstoffen te traceren en zo te voorkomen dat ze conflictmineralen gebruiken.
Afleidingsmanoeuvre: een Hollywood-ster inzetten
Hollywood-artiesten inzetten voor Afrikaanse vraagstukken is niet alleen respectloos jegens miljoenen Afrikanen die zich dagelijks inspannen voor hun continent en moeten ervaren dat hun stem niet wordt gehoord. Het is ook een afleidingsmanoeuvre om het niet over de echte problemen te hoeven hebben. De pijnlijke waarheid is dat wapens die in Afrika worden gebruikt om miljoenen Afrikanen te vermoorden niet in Afrika worden gefabriceerd.
Door George Clooney in te schakelen, zorg je inderdaad voor de nodige mediasensatie, maar het blijft ironisch. En onlogisch. Waarom een Amerikaanse superster inzetten? Om Amerikanen te vertellen dat ze met hun 30 procent aandeel in de wereldwijde wapenhandel indirect een belangrijke bijdrage leveren aan het conflict in Afrika?
De Clooney’s van de negentiende eeuw
Zeker, Afrikanen moeten niet op een eiland gaan zitten in hun strijd voor stabiliteit en gerechtigheid. Dat werd bijvoorbeeld aan het eind van de 19de eeuw bewezen, toen door de Britse interventie het kwaadaardige regime van de Belgische koning Leopold II – dat ongeveer 10 miljoen Congolezen het leven heeft gekost – werd beëindigd. Zonder internationale druk uit onder andere Groot-Brittannië was dit repressieve bewind doorgegaan met het leven van Congolezen zuur te maken. Toch weten we ook dat de Britten vanuit jaloezie jegens België handelden. De strijd die de Congolezen zelf tegen het bewind van Leopold II voerden, werd hierdoor onzichtbaar; alle eer ging naar Britten als E.D. Morel, een van de Clooney’s van toen.
George Clooneys interventie mag dan effectief zijn en met het hart op de goede plek zijn begonnen, het gaat uiteindelijk om het signaal en het resultaat. Het signaal dat Clooney geeft is dat, net als in de tijd van Leopold II, Afrikanen pas kunnen worden bevrijd als een westerling zich met hen bemoeit. Het effect is dat Afrikanen die al jaren hun stem gebruiken, zoals activist Kambale Musavuli, genegeerd worden. Ze worden overschaduwd en overstemd door westerse messiassen als George Clooney en E.D. Morel.
Maar het kan anders. Mijn ogen zijn ook geopend door Tiken Jah Fakoly en Patrice Lumumba. De eerste gekozen en kort daarna vermoorde premier van de onafhankelijke Democratische Republiek Congo Lumumba schreef in zijn laatste brief aan zijn vrouw: “Afrika zal zijn eigen geschiedenis schrijven, en dat zal in het noorden en het zuiden van de Sahara een geschiedenis van roem en waardigheid zijn.”
Mij zijn de ogen geopend; ik zeg nee tegen westerse hoogmoedigheid om namens Afrikanen te praten. Ik ben bereid om onderdeel te worden van de geschiedenis waar Lumumba het over had, een geschiedenis die door Afrika zelf geschreven wordt. Afrika heeft geen westerse messias nodig.
