Achtergrond

Wat betekent de Klimaatwet voor de burger?

De Klimaatwet werd vorige week door de Eerste Kamer aangenomen. Maar wat gaat deze wet daadwerkelijk betekenen voor de burger? En hoe verhoudt de wet zich tot het veelbesproken Klimaatakkoord?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Vorige week nam de Eerste Kamer met grote meerderheid de veelbesproken Klimaatwet aan. ‘Een historisch moment’, juicht Jesse Klaver, en volgens hem is dit ‘de meest ambitieuze klimaatwet ter wereld.’ Maar een blik van dichtbij laat zien dat we ons best wat mogen inhouden met enthousiasme én bangmakerij. De wet is nog geen blauwdruk van hoe Nederland van plan is om te verduurzamen. Het ligt iets ingewikkelder.
De Klimaatwet is een gevolg van het VN-klimaatverdrag dat in 2015 in Parijs werd afgesloten. Volgens dit ‘Parijs-akkoord’ zouden de deelnemende leden de opwarming van de aarde ruim onder de 2 procent houden. Naar aanleiding hiervan heeft Nederland zijn eigen doelstellingen uitgewerkt en aangepast in de Klimaatwet. De wet bevat drie doelen: het verminderen van 49 procent van de broeikasgasuitstoot in 2030, een vermindering van 95 procent in 2050 en 100 procent broeikasgas-neutrale elektriciteit in 2050. Ook staat erin vastgelegd dat elke vierde donderdag van oktober de ‘Klimaatdag’ wordt, waarin een jaarlijkse Klimaat- en Energieverkenning wordt gepresenteerd.

In de Klimaatwet staat wát we in 2050 bereikt moeten hebben, in het Klimaatakkoord staat hóe

Een ambitieus plan, maar één vraag komt onmiddellijk op: hoe is de overheid van plan deze doelen te bereiken? Het antwoord is simpel, zoals ook Jesse Klaver moest toegeven tegenover de Eerste Kamer: ‘daar gaat deze wet niet over’. Feit is dat de Klimaatwet niets zegt over de middelen, maar alleen over de doelstellingen. Hoe deze worden bereikt, hangt af van het minstens zo veelbesproken Klimaatakkoord. Het Klimaatakkoord en de Klimaatwet zijn dus niet hetzelfde, maar wel onlosmakelijk met elkaar verbonden. In het kort: in de Klimaatwet staat wát we in 2050 bereikt moeten hebben, in het Klimaatakkoord staat hóe (zie kader).

Klimaatakkoord

Akkoord of niet akkoord

Het Klimaatakkoord is een pakket afspraken tussen de overheid en vijf betrokken sectoren: elektriciteit, industrie, bebouwde omgeving, landbouw en transport. Hierin staan concrete maatregelen waarmee de doelstellingen uit de Klimaatwet werkelijkheid moeten worden. Ook dit akkoord laat grote ambities zien: huishoudens en bedrijven moeten van aardgas op elektriciteit of duurzame energie overstappen, de industrie moet circulair worden, transport wordt grotendeels elektrisch en de landbouwsector wordt drastisch veranderd.
Toch laat het akkoord, zoals het er nu uitziet, nog veel vragen onbeantwoord. Het bevat veel grootse ideeën, maar weinig vaste plannen. Het Klimaatakkoord is dan ook, in tegenstelling tot de Klimaatwet, nog niet officieel vastgelegd. Het conceptakkoord werd afgelopen december gepresenteerd, met alle ophef van dien, maar de gesprekken zijn nog altijd gaande. Wat het akkoord concreet inhoudt voor de burger is daarom moeilijk te zeggen en nog steeds in beweging.

Kritiek en compromissen

De verduurzaming van woningen moet betaald worden dankzij een lagere energierekening

Zo publiceerden het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Centraal Planbureau (CPB) afgelopen maart rapporten met enorme invloed: na ophef over de grote lasten die bij huishoudens zou vallen, kwam er dan tóch een CO2-taks voor bedrijven, wat dus minder lasten voor de burger zou betekenen. Dezelfde verslagen laten zien dat het meest directe effect op huishoudens zal liggen bij de overgang van aardgas naar duurzame elektriciteit. Zo zullen de kosten op gas weliswaar toenemen, met een hogere rekening in de beginfase tot gevolg, maar de kosten op duurzame elektriciteit zullen lager worden.

Het idee is dan ook dat de verduurzaming van woningen kan worden betaald dankzij een lagere energierekening. Volgens het akkoord moeten in 2050 zeven miljoen woningen van het aardgas af zijn, waarvan 1,5 miljoen in 2030. Welke wijk wanneer aan de beurt is, en hoe dit er precies uit gaat zien, mag worden bepaald door de gemeentes. En qua werkgelegenheid voorspelt het CPB dat er niet zozeer minder banen zullen zijn op de lange termijn, maar dat er een grote verschuiving zal plaatsvinden tussen het aantal banen in ‘oude’ industrieën en bij bedrijven die schoner produceren.

Als de betrokken partijen zich niet aan de afspraken houden, hangen daar geen concrete gevolgen aan

Daarbij is een gebrek aan concrete plannen niet de enige zwakte van de Klimaatwet. Niet voor niets heeft nota bene de Partij voor de Dieren tégen de wet gestemd. Het grootste kritiekpunt van PvdD en vele anderen is dat de wet ‘juridisch bindend’ maar niet afdwingbaar is. Met andere woorden, als de betrokken partijen zich niet aan de afspraken houden, hangen daar in feite geen concrete gevolgen aan – naar de rechter stappen als de wet niet wordt nageleefd, is bijvoorbeeld geen optie. Hetzelfde zou gelden voor het Klimaatakkoord wanneer deze in werking gaat.

GroenLinks, misschien wel de grootste voorstander van de wet, ziet deze kritiek als een compliment. Als rechtse partijen de wet te afdwingbaar vinden en de PvdD de wet als niet afdwingbaar genoeg ziet, is het blijkbaar gelukt om daar precies tussenin te zitten, zo redeneerde Klaver tegenover de Eerste Kamer. In de verklaring van GroenLinks wordt de wet simpelweg vergeleken met de begrotingscyclus: ‘Als de Rijksoverheid minder geld binnenkrijgt dan uitgeeft kan je als burger niet naar de rechter stappen om af te dwingen dat er bezuinigd moet worden. Toch gebeurt dat: afhankelijk van de economische situatie past het kabinet het beleid aan. Dat komt door de begrotingscyclus die het kabinet financiële discipline oplegt. De Klimaatwet gaat op een vergelijkbare manier werken.’

De termen uitgelegd

VN-Klimaatverdrag: In 2015 werd het wereldwijd bekende VN-Klimaatverdrag afgesloten in Parijs. Het akkoord heeft als doel de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder 2 graden Celsius, met een duidelijk zicht op 1,5 graden Celsius. Het akkoord gaat per 2020 in.

Klimaatwet: een wet die vastlegt met hoeveel procent de CO2-uitstoot moet worden teruggedrongen in 2030 en in 2050; een wettelijke vastlegging van doelstellingen, maar niet van middelen. De wet is een uitwerking van het Nederlandse aandeel van het Parijs-akkoord. Het wetsvoorstel werd in juni 2018 ingediend, in december door de Tweede Kamer aangenomen en is sinds vorige maand ook door de Eerste Kamer goedgekeurd.

Klimaatakkoord: een pakket aan afspraken, naar aanleiding van de Klimaatwet, tussen de overheid en vijf sectoren, bekend van de Klimaattafels: elektriciteit, industrie, gebouwde omgeving, transport en landbouw. In dit akkoord staan de concrete maatregelen waarmee de overheid de doelstellingen uit de klimaatwet wil gaan waarmaken. Het eerste ontwerp werd in december 2018 gepresenteerd. De gesprekken zijn nog steeds gaande, maar de verwachting is dat het in juni wordt ondertekend.

Bedrijven en andere partijen werden vrijwel niet gedwongen om zich aan de afspraken te houden

Appels met peren vergelijken, noemt de PvdD dat argument. Het is inderdaad nog maar de vraag of de Klimaatwet al meteen net zoveel prioriteit zal krijgen als de begroting. En zal de publieke opinie sterk genoeg zijn om partijen te dwingen zich aan de wet te houden, juist voor een probleem waarvan de gevolgen vooral op de lange termijn voelbaar zijn?

Daarbij luidt ook de kritiek dat bedrijven en andere betrokken partijen vrijwel niet werden gedwongen om zich aan de afspraken in het Klimaatakkoord te houden. De Sociaal-Economische Raad (SER) stelde eerder dit jaar al dat het juist vanwege deze betrokken partijen een flinke opgave is om het akkoord afdwingbaar te maken.

Het SER ziet drie mogelijke mogelijke middelen: subsidies, beprijzing en belasting. Zo kan de wijkaanpak om woningen van het gas af te krijgen concreet worden door prijzen, keuzemogelijkheden en technologieën af te spreken met woningbouwcorporaties. En de CO2-taks is natuurlijk toegevoegd om bedrijven in zekere zin te dwingen een groter deel van de lasten te dragen – een omslag die laat zien dat er nog volop verandering mogelijk is.

Grote beloftes, weinig garanties

De Klimaatwet is ongetwijfeld een grote stap. De EU maakte immers meteen na het Parijs-akkoord duidelijk een ‘voortrekkersrol’ aan te willen nemen; dat Nederland deze rol serieus neemt, valt moeilijk te ontkennen met deze wet. Daarbij laat de wet grote ambities zien die ongetwijfeld merkbaar worden: rekeningen zullen op en neer gaan, woningen worden door de gemeente aangepakt en op talloze andere vlakken zullen we verandering zien. Maar hoe deze veranderingen er precies uit zien, dat ligt veel meer aan het Klimaatakkoord.

Dat akkoord wordt naar verwachting deze maand ondertekend, maar tot dat moment is het onderwerp van discussie. Daarbij staat de kritiek overeind dat het akkoord én de wet concrete maatregelen en afdwingbaarheid missen. Het lijkt er dus op dat de burger nog even mag wachten met juichen. De politiek heeft de doelen gesteld. De middelen, die zijn niet vast  te leggen in een wet. Het Klimaatakkoord, en vooral de uitvoering daarvan, zijn doorslaggevend – en dat ligt niet alleen in politieke handen.

Klimaatwet is belangrijke eerste stap voor Nederland

De ‘gewone burger’ is helemaal niet tegen het klimaatakkoord

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons