“Het kan ieder moment opnieuw gebeuren”

Een jaar geleden bestormden strijders van de islamitisch terroristische organisatie Al Shabaab de Universiteit van Garissa. 148 onschuldige studenten werden vermoord. Sindsdien lijkt de rust te zijn wedergekeerd in Kenia. Maar hoe staat het nu eigenlijk met het gevoel van veiligheid in het land dat al decennialang regelmatig wordt opgeschrikt door bloedige aanslagen? Oneworld zocht naar antwoorden in de hoofdstad Nairobi. 

“Uw tas alstublieft”. Peter controleert honderden bagagestukken per dag. De beveiliger draait zijn diensten bij de ingang van het Yaya winkelcentrum in de wijk Kilimani. Het lijkt net het beveiligde gedeelte van een vliegveld. Bezoekers lopen onder een poortje door en als het alarm afgaat dan worden ze gefouilleerd. In de twee jaar dat Peter hier werkt trof hij twee keer een pistool aan. “We hebben toen meteen de politie ingeschakeld”. Ook binnen in de mall lijkt de angst ver weg. Vrouwen duwen bomvolle winkelkarretjes voort en kinderen likken aan gekleurde ijsjes. Net als in ieder ander winkelcentrum waar dan ook ter wereld. “Het heeft geen zin om bang te zijn”, zegt Simone. Ze drinkt een smoothie in een van de cafés. “Thuisblijven en dit soort plekken vermijden is echt geen optie”.

Betere coördinatie

De zware beveiliging bij winkelcentra en het toegenomen aantal bewakingscamera’s vergroten het gevoel van veiligheid. Maar is het dan echt zoveel veiliger geworden? “Kenia heeft veel geleerd van de aanslag op Westgate”, menen onderzoekers van het Institute for Security Studies (ISS). In 2013 schoot Al Shabaab 69 mensen dood in het luxe winkelcentrum in Nairobi. Door slechte communicatie tussen politie, leger, inlichtingendiensten en de speciale veiligheidstroepen duurde het uren voordat de daders overmeesterd konden worden. “De coördinatie van deze partijen is sterk verbeterd en verantwoordelijkheden zijn duidelijker. In het geval van een aanslag zal nu sneller en beter worden gehandeld.”

“Dit is nu een van de veiligste plekken van heel Kenia”, denkt Matthew, beveiliger bij Westgate. Routineus controleert hij alle auto’s die de parkeergarage binnen rijden. Een detector verdwijnt achter de wielen en de achterbak wordt geïnspecteerd. Bestuurders ondergaan het proces geduldig. Voor veiligheid moet je iets over hebben. Al hebben de strenge veiligheidseisen ook een keerzijde. “Burgers zijn minder vrij”, leggen de ISS-onderzoekers uit. “Je wordt dag en nacht in de gaten gehouden”. Maatschappelijke organisaties hebben minder bewegingsvrijheid en de media moeten oppassen met de berichtgeving over veiligheid en terrorisme. Volgens het ISS ligt vooral de moslimgemeenschap onder het vergrootglas vanwege de angst voor banden met Al Shabaab. “Dit maakt de kloof tussen christenen en moslims groter en hiermee drijf je islamitische jongeren juist in de armen van extremistische bewegingen”.

IJzeren vuist

Kenia bestrijdt terreur met een ijzeren vuist. De onderzoekers vertellen dat de speciale veiligheidstroepen en antiterreureenheden van de politie worden beschuldigd van mensenrechtenschendingen zoals het martelen van verdachten, verdwijningen en buitenrechtelijke executies. Deze interactieve productie van Al Jazeera schijnt licht op deze beschuldigingen. De slachtoffers zijn veelal moslims. “Misschien hebben de inlichtingendiensten meer informatie en zijn er hele goede redenen om mensen zonder enkele vorm van juridisch proces op te pakken, maar wij vinden dit een hele verkeerde strategie.” Taxichauffeur Benjamin is echter trots op de manier waarop Kenia omgaat met de terroristische dreiging. “Sinds het Keniaans leger gestationeerd is in Somalië en er harder wordt opgetreden tegen islamitische extremisten, wordt Al Shabaab steeds kleiner”. Hij lijkt zeker van zijn zaak. “Nog even, en die hele beweging bestaat niet meer”.

Tijdbom

Volgens het ISS delen veel gewone Kenianen de mening van de taxichauffeur, maar helaas is het tegenovergestelde waar. “Al Shabaab is sterker dan ooit”. Ze krijgen steeds meer steun vanuit het buitenland. Ook islamitische strijders uit Kenia sluiten zich aan omdat zij zich niet gesteund voelen door hun eigen regering, een gevolg van de etnische profilering van moslims. “In werkelijkheid is het een tijdbom. Ieder moment kan er weer iets gebeuren. De vraag is waar en wanneer”.

Zachte en harde methoden

Naast de ‘harde’ politieoperaties is het nodig om ‘zachte’ methoden in te zetten, vinden de onderzoekers. Het onrechtmatig arresteren of laten verdwijnen van moslims maakt het alleen maar erger. Jongeren zijn bang voor de politie, worden boos en voelen zich achtergesteld. Al Shabaab maakt dankbaar gebruik van dit ‘vruchtbare klimaat’ waarin nieuwe strijders makkelijker gerekruteerd kunnen worden. Het werkt dus averechts. “Islamitische jongeren moeten het gevoel krijgen dat Kenia ook hún land is. Waar ze kans maken op een baan en toekomstperspectief hebben”. De onderzoekers adviseren een betere samenwerking tussen de overheid, ngo’s en religieuze instellingen zoals kerken en moskeeën. “En er moet meer openheid komen. Zonder vertrouwen zijn we nergens. We zijn immers allemaal Kenianen.”

“Na Westgate durfde ik niet meer naar winkelcentra”, vertelt Simone. “Ook drukke bussen vermeed ik. Iedereen was bang voor een aanslag, dat voelde je”. Maar die angst trekt na verloop van tijd weg, de dagelijkse drukte in de malls laat dit zien. “En overal ter wereld slaan terroristen tegenwoordig toe. Eigenlijk ben je nergens écht veilig.”