Ze valt me bijna huilend in de armen. Soekarno’s voormalige paleiszangeres Nani Nurani. Ze was 21 jaar toen ze werd ontdekt door president Soekarno. Hij bezat in de omgeving van Cianjur waar Nani opgroeide een paleis. Elke keer als hij er was liet hij Nani optrommelen om voor hem te zingen en te dansen. In september 1965, een maand voor de staatsgreep, zag ze Soekarno voor het laatst. Ze woonde inmiddels in Jakarta waar ze aan haar carrière als zangeres werkte. Ze was even bij haar ouders op bezoek toen het paleis haar belde en verzocht om op te treden voor het verjaardagsfeestje van de communistische partij, de PKI. De dans zou haar ondergang worden.
In de nacht van 30 september 1965 waren volgens de Indonesische geschiedenisboekjes linkse militairen uit op een staatsgreep. Ze lieten zes hoge militairen van hun bed lichten en vermoorden. De linkse militairen zouden daarbij steun hebben gekregen van de PKI. De lichamen dumpten ze in de put. Maar voordat de coupplegers werkelijk de macht hadden overgenomen, greep de toenmalige generaal Soeharto in. Hij gaf zijn soldaten de opdracht met alle linkse elementen in zijn land af te rekenen. Soekarno werd afgezet en onder huisarrest gepleegd. Miljoenen Indonesiërs werden vermoord. Duizenden verdwenen, zoals Soekarno’s paleismeisje Nani, zonder proces in de gevangenis of belandden in strafkampen op de ver afgelegen eilanden.
De mislukte coup is een gebeurtenis die me vanaf het begin van mijn correspondentschap nooit echt heeft losgelaten. De jaren dat ik in Indonesië woonde, en sinds ik er ben teruggekeerd, heb ik zowel met een van de laatst levende coupplegers gesproken als met de nabestaanden van de hoge militairen die werden vermoord. Vele gesprekken voerde ik met oud-communisten onder wie de broer van Aidit, de vroegere voorzitter van de PKI. Hij werd in opdracht van Soeharto direct na zijn arrestatie geëxecuteerd.
De verhalen die me het meest aangrepen waren die van gewone leden van de communistische partij, zoals de secretaresse van voormalige voorzitter van de PKI. Een bejaarde vrouw met een ouderwets brilletje op haar neus en een strak knotje. Ze was helemaal niet politiek geëngageerd. Haar baas was een rommelkont die in en uit liep. Ze wist niet eens met wie hij afspraken maakte. Ze verdween na de mislukte staatsgreep voor tien jaar in de gevangenis.
Of zoals de familie Pribadi noem ik ze gemakshalve maar even. Ze durven nog steeds hun werkelijke naam niet te noemen. Ze was opzichtster in een fabriek en lid van een vakbond die was gelieerd aan de PKI. Maar ze was ook een moeder van zes kinderen. Acht jaar zat ze gevangen zonder dat ze ooit haar kinderen zag. Toen ze vrij kwam, herkende haar kinderen haar niet meer. Ze kan er nog steeds om huilen en ik huilde met haar mee. Haar kinderen werden vernederd door de buurt, de samenleving alsof ze criminelen waren.
Zo verging het alle familieleden van de communisten. Zangeres Nani is bewust niet getrouwd. Ze kon een echtgenoot niet opzadelen met haar verleden. Haar eigen familie tot aan neefjes en nichtjes toe hadden het moeilijk met het zoeken van een goede school of baan.
Komende maandag komt het rapport uit van de Nationale Indonesische Commissie voor de Mensenrechten. Drie jaar lang spraken onderzoekers met de slachtoffers uit 1965. Een voorlopige conclusie is dat duizenden Indonesiërs onterecht, zonder proces jarenlang gevangens zaten en werden gediscrimineerd. Het rapport rept niet over rechtsherstel. Daar gaat de politiek over. Nani Nurani vecht al jaren voor een identiteitskaart waarop niet meer staat dat ze een politieke gevangene is. Want met die beschuldiging heeft ze geen recht op een permanente kaart, zodat ze als hoog bejaarde vrouw niet elke keer uren in de rij voor het loket hoeft te staan. Ze stapte zelfs naar de hoogste rechter van het land die het niet aandurfde haar te rehabiliteren. Nani en duizenden slachtoffers uit 1965 vragen niet veel. Ze willen graag dat hun namen worden gezuiverd en ze als ‘normale’ Indonesiërs worden beschouwd. Dat zou de regering op zijn minst voor ze kunnen doen, voor ze sterven.
