In Nederland zijn 2,5 miljoen mensen ouder dan zestien laaggeletterd. In de categorie 16-65 jaar zijn dit er 1,8 miljoen. 65 procent van de laaggeletterde personen heeft Nederlands als moedertaal.
Smoesjes
Als hij met klanten moest werken, was hij altijd goed in het bedenken van smoesjes om niet in hun bijzijn te hoeven schrijven of lezen. “Als een klant over mijn schouder meekeek als ik zijn naam moest noteren, dan raakte ik lichtelijk in paniek. Daarom legde ik altijd een briefje neer en vroeg ik of ze zelf hun gegevens konden noteren. Zo heb ik het best goed weten te verbergen.” Het hielp ook dat hij in het autobedrijf veel in de zaak stond en dus met zijn handen werkte, waardoor hij relatief weinig in situaties kwam waarbij hij iets moest lezen of opschrijven.
Dat hij zich redde, betekent niet dat Hensema geen hinder ondervond van zijn taalniveau. “Als ik een mail kreeg met veel vragen, dan liep ik vast en werd ik nerveus. Ik ging twijfelen en werd zo benauwd dat ik er helemaal niet meer op antwoordde.” Hij drukte zijn problemen weg totdat ze weer de kop op staken. “Dan belde iemand bijvoorbeeld om te vragen waarom ik niet reageerde. Ik verzon altijd wel een reden.”
“Eerder voelde ik me eigenlijk te stoer voor taalles en schaamde ik me binnen mijn vriendengroep
• Nederland telt steeds meer ouderen. Onder deze groep ligt de laaggeletterdheid hoog, omdat basisvaardigheden als lezen en schrijven afnemen naarmate iemand ouder wordt.
• Er is een toename van migranten in Nederland. Van deze groep haalt niet iedereen de inburgeringstoets (ongeveer 3000 migranten slaagden tussen 2013 en 2018 niet). Vanwege hun moeite met lezen en rekenen worden zij als laaggeletterd aangeduid.
• Er komen volgens de Onderwijsinspectie de laatste twee jaar steeds meer leerlingen van de basisschool die niet goed kunnen lezen en/of rekenen. Dit kan komen door gebrek aan leesmotivatie, (te) grote klassen en te weinig aandacht voor kinderen die extra ondersteuning nodig hebben op dit gebied. 17,9 procent van alle 15-jarigen in Nederland heeft een leesniveau waarbij zij een verhoogd risico lopen om op latere leeftijd laaggeletterd te worden.
Taalcoach
“Als een klant over mijn schouder meekeek als ik zijn naam moest noteren, dan raakte ik lichtelijk in paniek
Na lang oefenen op zijn leesvaardigheid kreeg Hensema de opdracht om te schrijven over zijn leven. Zijn taalcoach kwam met het idee om een boekje te maken over zijn dochter. “Zijn vrouw had dat ook gedaan voor hun kinderen. Ze gaf het boekje dan op hun zestiende aan de kinderen. Ik dacht: dat is iets voor mij.” Zo hield Hensema zijn taallessen vol, en maakte ze steeds een stukje uitdagender voor zichzelf.
Rekeningen begrijpen, toeslagen aanvragen of de administratie bijhouden is voor laaggeletterde mensen lastig. Hierdoor kunnen ze in financiële problemen terechtkomen. Schulden kunnen zich blijven opstapelen doordat bijvoorbeeld aanmaningen moeilijk te begrijpen zijn. Ook weten mensen de schuldhulpverlening vaak niet goed te vinden. Andersom vergroot armoede ook de kans op laaggeletterdheid weer.
Een laaggeletterd persoon heeft over het algemeen een zwakkere arbeidspositie dan iemand die goed kan lezen, schrijven en rekenen. Ook omdat laaggeletterden vaak minder digitaal vaardig zijn, terwijl veel beroepen juist steeds meer gedigitaliseerd worden.
Laaggeletterdheid is ook een risicofactor voor de gezondheid. Het risico op verkeerd medicijngebruik omdat bijsluiters te lastig zijn is groot. Ook kunnen psychische en fysieke klachten opspelen door de problemen met lezen en schrijven. Laaggeletterdheid hangt samen met een 1,5 keer grotere kans op vroegtijdig overlijden in vergelijking in met de geletterde populatie.
Voorbeeldfunctie
Hensema is genomineerd om nationale Taalheld 2018 te worden. Taalhelden zetten zich in voor een beter geletterd Nederland. “Er zijn denk ik weinig jongens van mijn leeftijd die voor hun laaggeletterdheid uit durven komen”, vertelt hij. Vaak zijn mensen bang om dom gevonden te worden, zeker degenen die Nederlands als moedertaal spreken. “Dat snap ik. Veel goede kameraden wisten niet dat ik laaggeletterd was, totdat ik dit vertelde aan RTV Oost. Ik was eerst bang voor negatieve reacties, maar iedereen reageerde positief. Mijn vrienden waren gigantisch trots op me.”
“Ik ga er alles aan doen om te zorgen dat mijn dochter niet laaggeletterd wordt
In de tussentijd blijft hij aan zijn taal werken, bijvoorbeeld door zijn dochtertje voor te lezen. Als ze ouder is, wil Hensema haar vertellen over zijn laaggeletterdheid. Omdat het belangrijk is, maar ook omdat hij wil vertellen over het boekje over haar jeugd dat hij schrijft tijdens zijn taallessen. “Je komt haar kamer ’s avonds niet uit zonder voor te lezen. Ik zie dat ze het leuk vindt en zich ontwikkelt. Ik ga er alles aan doen om te zorgen dat zij niet laaggeletterd wordt.”
Maar er is hoop: “Na de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen namen 92 gemeenten laaggeletterdheid op in hun coalitieakkoord; het staat ook in het regeerakkoord. Steeds meer bedrijven beseffen dat de aanpak van laaggeletterdheid een voorwaarde is voor veiligheid op de werkvloer en noodzakelijk voor de ontwikkeling van personeel. De Algemene Rekenkamer becijferde in 2016 dat op dit moment slechts 5 procent van de doelgroep bereikt wordt. Nu het bewustzijn er is, moet er ook daadwerkelijk worden gehandeld. Meer initiatieven en middelen om mensen te bereiken die grote drempels ervaren bij het zoeken van hulp. Professionals moeten de ruimte krijgen om met laaggeletterdheid aan de slag te gaan. Daarnaast: voorkomen is beter dan genezen. Dat betekent dat er ook meer aandacht moet komen voor taal en rekenen op school, en natuurlijk voorlezen vanaf jongs af aan.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
