Voor Lakota zijn woorden daden

Taal is essentieel, vindt Frank. Veel Lakota hebben sociale problemen. Die vinden hun oorsprong in de hardhandige pogingen van de federale overheid om de bevolking zich te laten aanpassen aan de Amerikaanse samenleving, maar ook in het afnemen van hun land en in gedwongen verhuizingen. Jongeren groeien op met dat trauma, na decennia van etnische zuivering en landjepik. “Wie Lakota leert, hervindt de cultuur, de familie en de gemeenschap”, zegt ze.

De Amerikaanse overheid heeft decennialang geprobeerd de taal en cultuur van de Lakota en andere oorspronkelijke volken te vernietigen. Tot in de jaren ’50 gingen kinderen verplicht naar christelijke kostscholen. Volgens onderzoek van het Lakota Language Consortium, dat samenwerkt met de VN, is 90 procent van de 500 talen die Noord-Amerika heeft gekend al verdwenen. Ook het Lakota is het uitsterven nabij, maar het geldt door de inzet van velen als een van  de talen met de beste kans te overleven. Dat is mede te danken aan Dawn Frank. “Als mijn moeder vroeger Lakota sprak, sloegen de onderwijzers op haar nagels, tot bloedens toe.” Toch voedde Frank haar vier kinderen op in Lakota, ze wilde de taal behouden voor de toekomst. Een van haar dochters, Savannah (22), studeert Milieutechniek in Californië. Als ze met haar moeder belt, begint ze steevast met een langgerekt ina, het Lakota-woord voor moeder. Haar sms’jes stuurt deze millennial in een taal die tot in de 20e eeuw geen schrift kende. Dit is mogelijk door een Lakota-toetsenbord voor de smartphone en een app met Lakotawoordenboek.

Die trend is tekenend voor de positie van oorspronkelijke Amerikanen in de VS: ze zijn weer trots op hun cultuur, eisen hun rechten op en mengen zich in het publieke debat. Zoals bij het protest tegen de oliepijpleiding bij Standing Rock (Noord-Dakota) in 2016 en 2017 (de pijpleiding zou door het reservaat lopen en  door olielekkages het water vervuilen, red.) dat wereldwijd steun kreeg. De aanleg werd erdoor vertraagd. De mensen achter het protest kenden elkaar van een Lakota-zomerschool.

Directeur Meya vreest monocultuur als de eeuwenoude orale tradities verloren gaan. Wereldwijd zal in de komende veertig jaar 90 procent van de als native aangemerkte talen ten onder gaan, becijferde de Language Conservancy (waar het Lakota Language Consortium deel van uitmaakt). Het is een onomkeerbaar proces. Meya: “Taalverlies is de grootste internationale crisis – en niemand heeft er weet van. Natuurlijk zijn talen levend en veranderen ze. Maar deze groepen hebben nooit een keuze gehad. Het Engels is hen door de strot geduwd. Het is een mensenrecht om te kiezen welke taal je spreekt. Mensen moeten de kans krijgen in twee werelden te leven.”

Scholen op de ‘rez’, zoals Jacobs het reservaat noemt, hebben weinig middelen. Dus ontwikkelde hij zelf geschiedenislessen. Het leerresultaat van de leerlingen ging met sprongen vooruit toen hij leesopdrachten gaf. Zoals over het vlakbij gelegen Wounded Knee, waar het federale leger in 1890 153 Lakota vermoordde. Binnenkort ontwikkelt Jacobs aan de Stanford University een taal-app. Zodat jongeren de taal makkelijker kunnen leren.

Ondanks alle inspanningen dreigt taalvernietiging. “Er komen tientallen nieuwe sprekers per jaar bij, maar we verliezen er ook zo’n 300”, aldus Meya van het Lakota Language Consortium. Wie Lakota leert, spreekt het vaak op een laag niveau. Dawn Frank: “Mijn moeder zegt weleens: je praat als een kleuter.”

Hij heeft hulp nodig. Op de deur van het enige supermarktje van Porcupine, een dorp in het reservaat, hangt een poster. ‘Lakota-sprekers, jullie kunnen helpen onze cultuur te redden’, staat erop. ‘Twee simpele stappen: spreek Lakota met baby’s en peuters en verwacht van hen dat ze alleen Lakota terugpraten.’ Cathy Elk (60), die in de omgeving woont, brengt de oproep in de praktijk met haar achterkleindochter. Haar kinderen en kleinkinderen hebben de taal nooit goed onder de knie gekregen. Ze heeft goede hoop dat de jongste generatie het tij keert. “De kleine is net een jaar. ‘Loop. Loop!’, zei ik gisteren tegen haar in Lakota. En ze liep.”