Achtergrond

Turkije: meer dan alleen Erdogan, Gülenisten en moslim-extremisten

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

“Heel goed idee, maar niet iets voor jullie”, was de reactie van Zara’s vader toen ze hem vertelde over haar plannen om samen met haar vriendin Zola naar Turkije af te reizen. Ze wilden erheen om een beeld te schetsen van ‘de Turk’. Dit door de verscheidenheid aan groepen, talen, culturen en religies in dit land vast te leggen. Want als het hier in de Nederlandse media over Turken gaat, wordt de hele gemeenschap over een kam geschoren. En als het over Turkije gaat, wordt het steevast in een negatief daglicht geplaatst. En dat terwijl Turkije zoveel meer is dan alleen Erdogan, Gülenisten, coups en moslim-extremisten. 

Begin oktober pakten de twee meiden hun spullen en vertrokken naar Turkije. Geen onbekend terrein; het is het geboorteland van hun vaders. Ze gaan er regelmatig naartoe voor familiebezoeken en vakanties. Dit keer was het reisdoel anders. Zola Can (26) en Zara Toksöz (26) gingen op zoek naar ‘de verloren verhalen van Turkije’, zoals ze het zelf noemen. Ze portretteerden Turkse minderheden zoals Turkse christenen, Turkse joden en alevieten. Strijdvaardige verhalen van mensen met hun eigen geschiedenis, gewoonten en identiteit. Maar met in elk geval een ding gemeen: hun verbondenheid met de grond waarop ze leven. 

Waarom ‘de Verloren Verhalen van Turkije’? 

Zola: “Tijdens onze studie politicologie hebben we ons verdiept in de Turkse politiek. We merkten dat er hier in de media een eenzijdig beeld wordt gegeven van Turkije en wie de Turken zijn.”
Zara: “Vlak na de mislukte coup zag je dat goed. In het nieuws verschenen plots een heleboel berichten over Gülen en Erdogan. Het leek alsof de spanningen uit het niets kwamen. Met een beetje kennis van het land snap je meteen dat ze al veel langer spelen.”
Zola: “Aan ons werd ook telkens gevraagd: voor wie kies je, Erdogan of Gülen?’.Wij dachten voor allebei niet. Er is niet zoiets als de goede en de slechte, maar zo werd het wel ‘geframed’.” 

Jullie willen met dit project context bieden bij het nieuws?

Zara: “We willen laten zien dat er binnen het land een enorme verscheidenheid aan groepen, talen, culturen, religies en overtuigingen bestaat. Door die aan de oppervlakte te brengen, kun je het nieuws over Turkije ook beter duiden.”
Zola: “Omdat je die diversiteit ook binnen de Turkse gemeenschap in Nederland ziet, kan ons project misschien bijdragen aan een beter begrip van de mogelijke spanningen tussen Turkse Nederlanders onderling.”
Zara: “Daarbij wilden we ook zoeken naar meer persoonlijke verhalen, geluiden die je minder vaak hoort.” 

De vaders van Zola en Zara vluchtten in de jaren ’80 naar Nederland. Ze ontmoetten hier elk een Nederlandse vrouw. Zola en Zara kennen elkaar al sinds hun jeugd. Ze studeerden allebei politicologie. Zola begon daarna aan een master Midden-Oostenstudies en Zara koos voor de master Internationale Betrekkingen. Hun liefde en interesse voor Turkije ontstond al op jonge leeftijd: de verhalen van hun vaders over het land en de familiebezoeken vormden hun grote nieuwsgierigheid naar de Turkse samenleving en geschiedenis.  Zara Toksöz (links) en Zola Can 

Is dat de reden waarom jullie je hebben gericht op minderheidsgroepen?

Zola: “Ja. Ze komen niet vaak aan het woord en hun kant van het verhaal wordt dan ook nauwelijks gehoord.”
Zara: “We hebben nu met mensen gepraat die zichzelf zien als Arabische christenen, Armeniërs, Turkse alevieten, Koerdische alevieten en als joden. Dat zijn nog lang niet alle minderheden, in Turkije zijn er wel een stuk of veertig. Maar er volgt nog een tweede reis waarbij we ook met de anderen willen praten.”
Zola: “Uiteindelijk willen we het nog breder trekken, en ons niet alleen richten op minderheden. In de tweede serie, waarvoor we net succesvol een crowdfunding hebben afgerond, willen we bijvoorbeeld ook Soenitische Turken spreken, een grote meerderheid in Turkije.” 

Jullie centrale vraag was: wie is de Turk. Is daar nu antwoord op gegeven?
Zola: “Niet eenduidig, maar aan de hand van die vraag konden we verschillen binnen de Turkse samenleving goed laten zien, en een beter beeld geven dan wat je nu in de media ziet.”
Zara: “Naast de enorme verschillen die tussen bevolkingsgroepen bestaan, hebben ze ook dingen gemeen. Zo merkten we in gesprekken die we voerden met minderhedengroepen, dat zij zichzelf niet allemaal een Turk noemden. Sommige voelden zich een Turkse jood, anderen voelden zich een Koerd. Maar wat overeenkwam was dat zij zich allemaal op hun manier verbonden voelden met de plek, het land, de stad waar ze wonen. Oftewel: met Turkije.” 

Hoe belangrijk is religie in Turkije? Waarom wordt iedereen altijd met afkomst genoemd? 

Zola: “Het is in Turkije juist lang andersom geweest. Er werd benadrukt dat er maar één Turk is, terwijl veel mensen dat niet zo voelden. Ze hebben allemaal andere achtergronden, andere talen; een eigen geschiedenis.” 
Zara: “Het idee ‘er is één Turk’ spreekt mensen aan, net zoals wij hier willen dat iedereen Nederlands is. Dat lijkt verbondenheid, maar als je tegelijkertijd niet toelaat dat mensen naar hun eigen gebedshuis mogen, hun eigen taal kunnen spreken of zich openlijk op straat mogen uiten, zorgt dat voor wrijving.”  

Jullie zeggen dat met meer kennis van de geschiedenis van Turkije, het incident in Rotterdam of de couppoging beter geduid had kunnen worden.

Zola: “Couppogingen zijn er al sinds de oprichting van Turkije, ze worden constant gepleegd. Het enige verschil is dat deze mislukt is. Maar met kennis van de geschiedenis, kun je de recente coup beter in perspectief plaatsen.

'In Nederland krijg je het idee dat Turkije een doorgedraaide nationalistische massa is' – Zara Toksöz

Het nieuws over Turkije gaat bijna altijd over de vraag ‘hoe heeft het zo ver kunnen komen’, alles wordt geframed als  ‘deze regering is verschrikkelijk’. Tijdens de gesprekken die we voerden met mensen, bleek al snel dat veel mensen zich weliswaar niet zo op hun plek voelden of zich wel eens bedreigd hadden gevoeld, maar dat dit niet perse iets nieuws was. Het gevoel was er altijd al, het zit in het systeem van Turkije zelf, vonden ze. Onder Erdogan is het radicaler dan voorheen, maar het komt zeker niet uit de lucht vallen.” 
Zara: “Je krijgt hier in Nederland het idee dat Turkije een doorgedraaide nationalistische massa is. Dat klopt maar ten dele: er is ook nog een andere helft. Wat je nu in het nieuws ziet, is niet onwaar, maar we missen de andere geluiden.” 

Maar Turkije heeft op democratisch gebied de afgelopen jaren toch flink wat stappen teruggezet?

Zola: “Ja, maar het was voor Erdogan ook al slecht. Het ging even iets beter, en nu gaat het weer bergafwaarts.”
Zara: “Voor de AKP aan de macht kwam, was het echt niet louter rozengeur en maneschijn.”
Zola: “In de jaren ’90 waren onder andere de Koerden doelwit van hevige staatsrepressie.

Zola en Zara reisden afgelopen najaar door verschillende Turkse districten: Antakya, Adana, İskenderun, Istanbul en Samandağ. Bovenstaande foto is gemaakt in de havenstad Iskenderun in het zuidoosten van Turkije. Foto: Zola Can 

Waarom hebben jullie besloten om Turkse mensen in Turkije te portretteren en niet de Turkse gemeenschap hier in Nederland?

Zola: “Dat gaan we misschien nog doen. Maar we wilden eerst terug naar de basis, de oorsprong.”
Zara: “De verschillende groepen die we gesproken hebben, zitten ook hier in Nederland. Dat de Turkse gemeenschap  hier heel gemengd is, komt vaak niet zo naar voren omdat bepaalde groepen meer van zich laten horen en dus ook vaker in het nieuws komen. We denken dat het voor hen interessant is om te lezen over de mensen en het leven daar.”

Is de Turkse gemeenschap in Nederland erg verdeeld?

Zara: “Ja, politiek gezien wel.”
Zola: “En dat weerspiegelt zich in de samenleving. De motor daarvan is volgens mij de staat. Over hun historische verschillen blijken mensen best heen te kunnen stappen.”
Zara: “Ik denk wel dat het meespeelt dat mensen elkaars geschiedenis niet kennen.”
Zola: “Maar ook dat komt door de staat en de politiek. Die eenduidige identiteit is van bovenaf opgelegd, het is niet iets dat in de mensen zelf zit.” 

'De eenduidige identiteit is van bovenaf opgelegd, het is niet iets dat in de mensen zelf zit' – Zola Can 

In het radioprogramma Bureau Buitenland stelden jullie dat in in de geschiedenis van Turkije steeds een andere groep de dupe is.
Zara: “Dat grijpt terug op wat we net zeiden: dat de onderdrukking die mensen nu voelen, niet nieuw is.  We spraken bijvoorbeeld een Armeense man die zei: ‘We zijn altijd staatsvijand nummer een geweest, nu hebben de Gülenisten ons van de troon gestoten’. Het verandert elke keer.”
Zola: “Het nationalisme heeft een vijand nodig. Ten tijde van het Kemalistisch nationalisme waren het de Armenen en Grieken die werden onderdrukt. Met het meer soennitisch-islamitisch nationalisme van Erdogan zijn het andere religieuze groepen het doelwit, Alevieten bijvoorbeeld.” 

In datzelfde interview zeggen jullie dat er veel onzekerheid heerst. Waar zijn mensen bang voor? 

Zola: “Ze weten niet waar het naartoe gaat met het land. Voor veel jongeren is de situatie uitzichtloos.”
Zara: “Veel mensen zijn moedeloos en denken dat er bijvoorbeeld oorlog komt. Maar op Internationale Vrouwendag gingen in Istanbul duizenden vrouwen de straat op. Ze betoogden niet alleen voor vrouwenrechten maar ook voor LHTB-rechten. Daar werd ik heel blij van.”
Zola: “Als ik lees wie er allemaal worden opgepakt, vraag ik mezelf af waar het in hemelsnaam naartoe gaat met Turkije. Maar als ik in Turkije zelf ben dan is het anders. Dan zie je dat het leven daar gewoon doorgaat.”

Het artikel van Zara & Zola over de Verloren verhalen van Turkije is dit weekend bij ons op de website te lezen. Elk artikel focust op een specifieke groep. Het eerste artikel gaat over alevieten in de buitenwijken van Istanbul. 

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons