Palestijns-Syrische Misha: een leven lang stateloos

In 2015 waren er wereldwijd 65,3 miljoen mensen ontheemd; 4,9 miljoen daarvan zijn Syrische vluchtelingen. Voor Palestijnse Syriërs is het niet de eerste keer was dat ze in een ander land als vluchteling hun leven opnieuw moesten opbouwen: dat hadden ze al een keer gedaan. Het grootste deel van de Palestijnse Syriërs is sinds geboorte al geregistreerd als vluchteling en heeft niet de Syrische nationaliteit. Misha vertelt hoe dit zijn leven heeft beïnvloedt.

We zitten op een terras in hartje Den Haag. Misha kijkt geamuseerd naar het menu en zegt “‘Koffie’? Wat voor koffie dan: cappuccino, latte? Jullie Nederlanders zijn niet echt specifiek hè.” We lachen. “Goed,” begint hij, “noem mij maar Misha. Ik ben atheïst geworden, dus ik gebruik mijn echte naam liever niet meer. In de toekomst wil ik officieel van naam veranderen.”

In 2014 bereikten de consequenties van de oorlog in Syrië ook Misha, die toen in Dubai woonde. Hij was behoorlijk overrompeld toen hij ontdekte dat zijn Syrische reisdocument, op basis waarvan hij als Palestijn al jaren in Dubai woonde, maar op één voorwaarde vernieuwd konden worden: hij moest terug naar Syrië.

Misha’s verhaal is ingewikkeld: het speelt zich constant af in een ander land, in een andere situatie. Hij heeft in Syrië gewoond in een dorp met veel armoede, leefde in Dubai omringd door dure auto’s en rijke expats. Een van de dingen die Misha fijn vindt aan Nederland is dat het leven hier simpel is in vergelijking met Dubai, Syrië, Turkije of Griekenland. “Geen corruptie, geen duizend en één nationaliteiten, geen geheimzinnig gedoe en geen oorlog.”

De eerste keer dat Misha zijn land verliet, was in 1990. Zijn moeder vertrok met de kinderen naar Syrië. De Golfoorlog was begonnen, en zijn ouders vonden de situatie steeds riskanter worden. Zijn vader bleef in Dubai achter, wegens zijn baan als legeradviseur. Uiteindelijk bleef de bloedige oorlog die zij voorzagen uit, maar niettemin bleven Misha, zijn moeder, broers en zussen vijftien jaar in Syrië. Het was het enige land waar ze de benodigde papieren voor hadden. Misha staat namelijk al sinds zijn geboorte geregistreerd als vluchteling: zijn opa vluchtte in 1948, na de stichting van Israël, uit Haifa naar Syrië. Zo werd de hele familie geregistreerd als Palestijnse Syriërs. Voor deze groep geldt een aantal restricties. Ze krijgen geen paspoort, mogen niet stemmen of zich kandidaat stellen in verkiezingen, en voor Misha misschien wel het belangrijkste, ze kunnen hun reisdocument alleen in Syrië zelf vernieuwen. “Ik was mij er niet van bewust dat we al voor mijn geboorte vluchtelingen waren. Mijn ouders hebben dat me pas later verteld.”

In 2004 bracht de Syrische overheid de begrotingsplannen naar buiten. Misha, toen net twintig, bestudeerde die aandachtig. “Ik vroeg me af waar het oliegeld aan besteed werd, maar daar was niets over te vinden. Ik vroeg het iedereen, ik ging al mijn leraren af, maar niemand had een fatsoenlijk antwoord. Toen werd ik ineens opgepakt door de politie, ik belandde in de cel en zat daar drie maanden, zonder proces. Toen ze mij eindelijk vrijlieten vroeg een agent: ‘Wil je nog steeds weten waar het oliegeld naartoe gaat?’ Ik zei dat ik het erg op prijs zou stellen als hij me dat kon vertellen. Hij antwoorde: ‘’Naar het leger’. ‘Het leger?’, grinnikte ik, ‘jullie kunnen jezelf niet eens beschermen tegen de Israëlische soldaten.’ Hij schoot mij daarop in m’n been en zei dat als ik nog een keer mijn mond opentrok, hij me zou vermoorden. Ik kon zes maanden niet lopen.”

Echte vrijheid gevonden in Nederland

Zodra hij kon vertrok Misha naar Dubai. Het leven daar was goed, maar leeg. “Ik had daar alles. Ik werkte bij een bank. Ik ging elke avond uit, ik had een mooi huis, ik had zelfs een boot, maar ik leefde een dubbelleven, ik had geen gemoedsrust. Ik kon mij niet kleden zoals ik wilde, ik kon niet zeggen wat ik dacht. Het leven was luxueus, maar verdrietig.” Misha draagt een spijkerbroek, een jack, een oorbel en verschillende festivalarmbandjes. “In Dubai valt iedereen daarover en bekritiseren ze je. Hier in Nederland maakt het niet uit. Niemand interesseert het iets als je een atheïst bent die bier drinkt en Willem-Alexander uitscheldt, het kan allemaal. Er zal je niets gebeuren.”

Tien dagen om het land te verlaten

“Bij de ambassade in Dubai hoorde ik dat ik geen nieuw reisdocument kon krijgen. Ik moest eerst het leger in, ik stond nog gewoon onder dienstplicht. Ik wist dat andere Syriërs in Dubai 8000 dollar hadden betaald om het af te kopen. Ik zei dat ik mijn dienstplicht ook graag wilde afkopen, maar dat kon niet, omdat ik Palestijns ben. Ik zou eerst naar Syrië moeten. Ik kwam in een behoorlijk stressvolle situatie terecht. Mijn reisdocumenten waren nog zes maanden en tien dagen geldig. Je mag niet vliegen met documenten die minder dan zes maanden geldig zijn. Dit betekende dat ik binnen tien dagen het land moest verlaten.

Ik probeerde eerst naar Griekenland te vliegen, maar een visum aanvragen zou zes maanden kosten. Toen probeerde ik Turkije, daar kon ik binnen twee dagen een visum voor krijgen. Op donderdag nam ik ontslag van mijn werk en op zaterdag zat ik in het vliegtuig. Ik moest alles achterlaten.” Misha wijst naar het beige jack dat hij aanheeft. “Kijk, dat is mijn enige jasje van vroeger. Mijn broer kwam later ook naar Turkije. We bleven daar twee maanden en hebben toen samen de gevaarlijke reis naar Griekenland per boot gemaakt. We hebben een tijdje in Kreta gezeten en probeerden naar West-Europa te komen. Toen ik voor de derde keer het vliegtuig in stapte, lukte het. Mijn broer had minder geluk, hij probeerde het wel 36 keer voordat het eindelijk lukte.”

Misha’s jongere broertje kampt nu met hetzelfde probleem, hij is recent dienstplichtig geworden en zal over vijf jaar Dubai moeten verlaten, indien de situatie in Syrië hetzelfde blijft.

Weer bij nul beginnen

“Ik wil graag in Nederland blijven. Ik wil eindelijk ontsnappen aan mijn statenloosheid. Ik ben 33 jaar en ik heb nog nooit mogen stemmen, maar daar zal hopelijk binnenkort verandering in komen. Ik ga een studie volgen en ik wil graag voor mezelf beginnen. Als ik een paspoort heb, zal ik eindelijk dezelfde rechten hebben als anderen.

Ik vraag hem of hij zich zorgen maakt over discriminatie hier in Nederland. “Ik heb een goede indruk gekregen van Nederlandse mensen, ik hoop dat het zo blijft. Alhoewel, ik was erg nerveus bij de verkiezingen. Ik dacht alleen maar ‘Als er een god bestaat, zorg er dan voor dat Wilders niet wint.’ Wat ik wel jammer vind is dat ik mijn recht om terug te keren naar Palestina moet opgeven als ik Nederlander wordt. Dat betekent dat ik en mijn toekomstige kinderen ons nooit meer op ons terugkeerrecht kunnen beroepen. Maar als ik eindelijk een paspoort heb, zal ik zeker Palestina bezoeken, het land van mijn grootouders. Mijn vader had die kans niet. Dat is een troost.”