Landjepik in Polen

De provincie West-Pommeren is even groot als Nederland en telt anderhalf miljoen inwoners. Provinciehoofdstad Szczecin was ooit de tweede haven van het Duitse Rijk. Tegenwoordig is het er vooral rustig. Idyllische dorpjes en akkerland wisselen elkaar af. De kerken zitten elke zondag vol. De boeren verkopen traditiegetrouw hun rauwe melk het liefst direct vanaf de boerderij aan de consument, vertelt Jarek. Maar de tijden zijn veranderd. Bij het EU-lidmaatschap in 2004 wist de Poolse regering nog twaalf jaar lang uitstel te krijgen voor de door Brussel geëiste liberalisering van de landmarkt.

Świdwin telt dertienduizend inwoners onder wie veel boeren. Het kleine treinstation is omringd door autosloperijen. Berkenbomen en kleine fruitboomgaarden doorkruisen de omliggende akkers. Na de ineenstorting van de Sovjetunie is het gecollectiviseerde landbouwland herverdeeld onder de inwoners. Sindsdien is het voor buitenlanders verboden om grond te kopen in Polen. Desondanks stromen de Deense en Duitse ondernemingen al jarenlang West-Pommeren binnen door grond te pachten, doorgaans honderden hectares. Vanwege de gunstige ligging aan de Oostzee is de provincie voor Deense landbouwinvesteerders een favoriete buitenlandse bestemming, bevestigt de Deense Landbouw- en Voedselraad desgevraagd.

In het parlementsgebouw zit Jaroslaw Sachajko achter een massief houten bureau. “Polen zijn niet anti-Europees”, beaamt de politicus. “Polen ligt in het hart van Europa en heeft veel belang bij een sterke EU. Het is belangrijk dat we de verarming van het Poolse platteland een halt toeroepen. Dat kan alleen door kleine en middelgrote boerenbedrijven te steunen. We moeten voorkomen dat er nog meer land in buitenlandse handen raakt. Pools landbouwland is om voedsel te produceren, niet om mee te speculeren.”

Hij pakt het landbouwhervormingsprogramma erbij dat de landbouwraad begin april aan de PiS-regering heeft gepresenteerd: “Dit is een lijst maatregelen om de Poolse landbouweconomie te stimuleren. Onze landbouwproducten moeten weer concurrerend zijn. Dat doen we door in te zetten op de productie van vers fruit en ecologisch voedsel waarvoor er in Europa een grote markt bestaat. Eenzijdig inzetten op grootschalige graanproductie zoals de meeste buitenlandse bedrijven willen, brengt ons niet verder. Maar dat is wel wat er gebeurt als gevolg van het schizofrene beleid van de EU.”

Spiewak onderzoekt de politieke invloed van boerenorganisaties in Polen. Gemiddeld is een Poolse boerderij tien hectare groot, vertelt ze. Door de grote regionale verschillen in Polen zijn de problemen en de kansen waarmee boeren zich geconfronteerd zien, doorgaans niet vergelijkbaar.

“Al heeft een fruitteler uit het zuiden helemaal geen last van de buitenlandse bedrijven die in het noorden massaal Poolse landbouwgrond pachten, toch is er wel degelijk een groot probleem met landconcentratie op het Poolse platteland”, legt ze uit. Door die regionale problemen niet serieus te nemen, heeft de Europese Commissie zelf de kiem gezaaid voor het anti-Europese nationalisme. “Uit onze research blijkt dat kleine boerenbedrijven in Polen economisch nog steeds heel belangrijk zijn, en een sleutelrol vervullen op sociaal niveau. Economen in Brussel realiseren zich dat niet en kijken alleen of de door hen gewenste opschaling van de Poolse landbouw wel snel genoeg gaat. De onvrede daarover is door politiek rechts uitgebuit. Nu zit Polen met een gekke rechtse regering waarvan niemand weet wat ze echt willen.”