Christoffel Columbus bij zijn aankomst in de "Nieuwe Wereld'. Geromantiseerd Amerikaans schilderij uit 1893.
Achtergrond

Waar ik over praat als ik over Afrika praat

Met Tipp-Ex alle koloniale termen op de bordjes van de Nederlandse musea onder handen nemen? Dat is niet de bedoeling van het initiatief Words Matters van het Nationaal Museum van Wereldculturen. Wat dan wel?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
In 1992 schrapte De Volkskrant het woord ‘neger’ uit haar Stijlboek. Is dat nou eigenlijk lang of niet zo lang geleden? Zesentwintig jaar later bant de NOS de term ‘blank’ uit haar berichten. In 2015 besloot het Rijksmuseum woorden als ‘neger’, ‘Eskimo’ en ‘indiaan’ van de begeleidende bordjes bij kunstwerken te verwijderen. Het Nationaal Museum van Wereldculturen (NMVW), dat vier musea in haar familie heeft (het Tropenmuseum, het Afrika Museum, het Rijksmuseum Volkenkunde en het Wereldmuseum), keek al eerder naar het eigen woordgebruik, intensiveerde die discussie en lanceerde gisteren het resultaat van verschillende interne en externe brainstormsessies.

Het tweetalige (Nederlands-Engelse) boekje Woorden doen ertoe bevat zesenvijftig termen waar de culturele sector al een tijdje mee worstelt. “Verdeling in slechte en goede termen is er niet. Veel hangt er van de situatie af”, stelt algemeen directeur Stijn Schoonderwoerd. Het is een ander verhaal als je het woord ‘neger’ in een historische context gebruikt, dan als je het over je zwarte buurman hebt. “We hebben die term zelf nog gebruikt voor de tentoonstelling over ras en racisme. Maar dan zetten we die tussen aanhalingstekens”, legt Wayne Modest, de hoofd van het onderzoekscentrum voor materiële cultuur van NMVW uit. “We willen zeker geen taboes opleggen.” Wat het NMVW met het boekje beoogt is “meer duiding te geven over de oorsprong en evolutie van omstreden woorden om zo meer context te schetsen. Zo zouden mensen beter geïnformeerde keuze kunnen maken”, vertelt Schoonderwoerd. “We staan bij veel termen niet stil omdat ze ons simpelweg aangeleerd zijn. Maar het is confronterend als onze nieuwe, jongere medewerkers bepaalde termen niet kennen of een alternatieve term gebruiken. Dan begin ik me ook af te vragen: waar komt dat woord weeral vandaan?”

Wayn Modest en Stijn Schoonderwoerd in het kantoor van Schoonderwoerd in het Tropenmuseum

Columbus heeft Amerika niet ontdekt

Voordat we het doorhebben, spreken we opnieuw over ‘de ontdekking van Amerika door Columbus’. Of ‘geven we een stem of een gezicht aan iemand’. Of sluipt er een ‘allochtoon’ of ‘maron’ in een gesprek. ‘Amerika’ bestond al wel degelijk en mensen hebben meestal al een stem en een gezicht. Oók in ‘Afrika’. Annette Schmidt, conservator Afrika bij NMVW, ergert zich in haar essay dat in het boekje staat, niet alleen aan het woord maar vooral aan ons beeld van Afrika. “Ik hoor dit niet alleen bij presentaties, maar kom het ook herhaaldelijk tegen in allerlei wetenschappelijke publicaties. Onder de invloed van de media en populaire cultuur wordt het Afrikaanse continent dikwijls gereduceerd tot één land, in plaats van de vierenvijftig landen waar het eigenlijk uit bestaat, met hun enorme verscheidenheid aan talen en culturen.”

Moeten we dan straks nog extra opletten wat wij zeggen? Communicatie hoeft niet plots een ingewikkelde hindernisparcours te worden of een bingospelletje waarbij we ons betrappen op het gebruik van ‘verbannen terminologie’. Volgens Schoonderwoerd zouden we in Nederland best mogen proberen het debat wat meer ontspannen te voeren. “We moeten van die maatschappelijke kramp af. We lijken gevangen te zitten tussen een situatie waarin je alles mag zeggen en het andere uiterste dat je helemaal niets meer mag zeggen. Er is vooral meer empathie nodig om een balans te vinden. Het gaat hier over nuances. Daar moet je over kunnen praten.”

Het perspectief omdraaien is een deel van het proces. Daarom wordt er in het boekje Woorden doen ertoe geopperd om ‘tot slaaf gemaakt’ te gebruiken in plaats van ‘slaaf’. Daar pleitte Barryl Biekman, oprichter van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee), al jaren voor. Nu staat het eindelijk in het boekje.

What’s in a name?

Vóór de aanpassing van tekstbordjes kreeg het Rijksmuseum soms commentaar van bezoekers. Hetzelfde geldt nog steeds voor het Tropenmuseum. Modest geeft toe dat de termen als ‘berber’ of ‘neger’ nog steeds in het archief van het NMVW te vinden zijn. “We zullen niet letterlijk alles aanpassen. Bovendien is het archief wat het is: een archief. Wat we wel van plan zijn is om een pop-up te voorzien waardoor diegene die het catalogus of archief raadpleegt de informatie over deze term ziet.’’

Modest is ervan overtuigd dat de alternatieve termen op termijn op een natuurlijke manier  in het taalgebruik ingeburgerd zullen raken. “Het is een kwestie van taalevolutie: als je een bepaald woord meer en meer gebruikt, dan wordt het ook gewoonlijk.”

De handleiding van het NMVW bevat veel termen waar al jaren over gedebatteerd wordt. Het is dus niets nieuws. Maar het boekje wrijft ons nog eens onder de neus dat words do matters. De woorden blijven uiteindelijk maar woorden, die de werkelijkheid, de geschiedenis van uitsluiting en ongelijkheid beschrijven. Naast een debat over welk woord we op de ‘slaaf’, ‘gay’ of ‘berber’ plakken is er vooral ook een discussie nodig welke plaats we hem of haar in de samenleving geven.

 

Met deze koloniale taal stoppen we

Deze neokoloniale verhalen vertellen wij niet (meer)

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons