Eind september was er een bruiloft in Mocha, een stadje aan de zuidwestkust van Jemen. Dansen, eten; het leven gaat immers ook in tijden van oorlog gewoon door. Maar ook dat was de bruiloftsgasten niet gegund. Een luchtaanval maakte een einde aan het feest en hun leven. Er vielen zeker 130 doden, waaronder veel vrouwen en kinderen. Je zou denken dat de wereld als door een wesp gestoken reageerde. Niet echt.
De in 2014 afgetreden president Hadi. 
Hoe zit het ook alweer in Jemen?
In september 2014 namen Houthi-rebellen de hoofdstad Sana’a in en dwongen de regering van president Hadi tot aftreden. Dat ging vrij makkelijk. Ze werden geen strobreed in de weg gelegd dankzij een pact met de in 2011 verdreven president Saleh, die ook na zijn afzetting kon rekenen op steun van een groot deel van de bevolking en het leger. De inwoners van Sana’a waren ook helemaal niet zo ongelukkig met de komst van de Houthi’s. Alles was beter dan de slappe regering van president Hadi, de man die de internationale gemeenschap naar voren schoof na Saleh's aftreden. Om het aantreden van Hadi een democratisch tintje te geven, waren destijds verkiezingen georganiseerd met één kandidaat: Hadi. Na twee jaar zouden er ‘echte’ verkiezingen komen, maar die werden uitgesteld. Hadi bleef zitten, maar kreeg niks voor elkaar. Daar kwamen de Houthi’s verandering in brengen, zeiden ze.
Prima toch, iedereen tevreden. Of niet?
Nee, want de Houthi’s lieten het niet bij Sana’a en rukten op richting het zuiden. De omringende Golfstaten – Saoedi Arabië voorop – keken met angst en beven toe hoe shi’itische rebellen (de Houthi’s hangen het zaydi’isme aan, een stroming binnen het shi’isme) hun achtertuin onveilig maakten. Toen de Houthi’s in maart 2015 het vliegveld van Aden innamen, was de maat voor Riyadh vol en begon het een luchtoffensief tegen de Houthi’s. De Saoedi’s worden daarbij geholpen door de andere Golfstaten (minus Oman, dat neutraal wil blijven). Het offensief duurt tot vandaag de dag voort, en is inmiddels uitgebreid met grondtroepen uit Saoedi Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar.
Waarom maken de Saoedi’s zich druk om de Houthi’s?
De Saoedi’s denken dat de Houthi’s gesteund worden door Iran, hun aartsvijand. Of en hoe de Houthi’s steun van Iran krijgen, is nooit bewezen, maar voor de Saoedische coalitie staat het als een paal boven water. Vandaar de oorlog. Hoewel, de Saoedi’s zeggen dat niet met zoveel woorden. Zij zeggen dat de oorlog bedoeld is om de legitieme regering van Hadi terug in het zadel te helpen. Het westen mompelt dat schoorvoetend na, zich ook wel realiserend dat die regering ook niet al te democratisch was verkozen en dat Saoedi Arabië zich normaal gesproken niet zo druk maakt om de legitimiteit van regeringen. Maar het was nu eenmaal de regering die zij hadden gesteund en waar ze nu moeilijk afstand van konden nemen. Bovendien was het steunen van de Houthi-milities ook geen optie.
En nu?
Nu zijn we zeven maanden, duizenden burgerdoden, en grootschalige verwoestingen verder, en is het einde van de oorlog niet in zicht. De Houthi’s blijken taaier dan de Saoedi’s hadden gedacht, en Riyadh zit met de handen in het haar, want een plan de campagne lijkt er niet te zijn. Behalve dan dit: falen is geen optie. Dat zou een grote afgang betekenen. Richting Iran, maar ook intern. De pas aangetreden Saoedische koning Salman en zijn zoon, minister van defensie, hebben hun lot verbonden aan deze oorlog. De Jemenieten zijn de dupe, en geven de schuld vooral aan de Saoedi’s. Grote delen van de bevolking die aanvankelijk niks met de Houthi’s hadden, schaarden zich inmiddels achter hen. Alles beter dan de Saoedi’s, is hun motto. Na elk bombardement volgt op social media een spervuur aan verwensingen en beledigingen richting het Saoedische koningshuis. Van ‘fuck you Salman,’ kijkt al niemand meer op.
Van ‘‘fuck you Salman’’ kijkt al niemand meer op
Waarom horen we hier zo weinig over?
Een aantal redenen. Jemen is voor de meeste mensen geen land waar ze ooit hun vakantie doorbrachten of zich anderszins iets bij kunnen voorstellen. Het beeld dat doorkomt, is het beeld van woestelingen op een uithoek van het Arabisch Schiereiland die elkaar een kopje kleiner maken. Houthi’s of Saoedi’s; voor de buitenstaander zijn beiden niet veel soeps. Dat helpt niet om sympathie te kweken voor een volk in nood. Daarnaast is de strijd al lang niet meer beperkt tussen de Houthi’s en de Saoedi’s. De Houthi’s worden gesteund door dat deel van het leger dat trouw bleef aan Saleh, de Saoedi’s worden gesteund door dat deel van het leger dat zich destijds van Saleh afkeerde en zich aan de zijde van Hadi schaarde (die overigens ruim 20 jaar vice-president en partijgenoot van Saleh was). Daartussendoor fietsen AQAP en IS die gebruik maken van de chaos. En dan zijn er nog de zuiderlingen, die fel anti-Houthi zijn. Niet omdat zij zo pro-Saoedi Arabië zijn, maar omdat zij zich willen afscheiden van het noorden. Ten slotte: objectieve verslaggeving uit Jemen ontbreekt grotendeels. Er zijn nauwelijks buitenlandse journalisten en lokale journalisten zijn voornamelijk bezig hun vege lijf te redden.
Volgens de Verenigde Naties gaat het bergafwaards met de humanitaire situatie in Jemen. Het land heeft sinds 14 juli 2015 de zogenaamde 'L3'-status, het zwaarste weging die de VN geeft aan humanitaire crises wereldwijd. Zo'n 12.9 miljoen Jemenieten – de helft van de bevolking – heeft te weinig te eten. Inmiddels zijn veel mensen op de vlucht geslagen. Inmiddels hebben 2,3 miljoen Jemenieten hun huis en haard achtergelaten. Volgens hulpverleners werkt een kwart van de ziekenhuizen en andere gezondheidsvoorzieningen niet meer.
Voelen de Jemenieten zich in de steek gelaten?
Jazeker. ‘Het interesseert niemand; we zijn de goedkoopste doden ter wereld aan het worden,’ whatsappt een op de vlucht geslagen journalist, wachtend bij de grens van Saoedi Arabië op een visum. Dat hij vlucht naar het land dat hem bombardeert, moet dan maar: ‘we kunnen nergens anders heen, niemand die ons helpt.’ Tegelijkertijd – dat blijft altijd dubbel – hebben de meeste Jemenieten tabak van inmenging van buitenaf, omdat die ze juist in deze ellende zou hebben gestort. ‘Laat ons onze eigen rotzooi opruimen,’ zeggen zei.
Veel van de ruim 25 miljoen Jemenieten zijn simpelweg te arm om te vluchten
Doet Nederland nog iets voor het land waarmee het een nauwe ontwikkelingsrelatie heeft?
Laatst probeerde Nederland er een resolutie bij de VN door te krijgen om vermeende oorlogsmisdrijven van de Saoedi’s in Jemen te onderzoeken. Dat voorstel werd na tegensputteren van de Saoedi’s en onder druk van de Amerikanen ingetrokken. Een diplomatieke zeperd, waar men in Jemen overigens de schouders over ophaalt omdat ze niet zitten te wachten op een langdurig onderzoek naar mensen die nu toch al dood zijn, maar op het einde van de oorlog. ‘Maar olie en handel hebben kennelijk voorrang boven onze levens,’ zuchten ze in Sana’a, Taiz en Aden.
Zou het westen meer druk op Riyadh moeten uitoefenen?
Ja. Niet alleen omdat oorlog per definitie geen goed idee is (of omdat het sowieso geen kwaad kan om Saoedi Arabië eens wat harder aan te pakken), maar ook omdat deze oorlog nog meer instabiliteit brengt in een regio die toch al hopeloos aan de grond zit. Bovendien, de journalist die wacht op een visum voor Saoedi Arabië wil daar niet blijven. ‘Vanuit daar probeer ik verder te komen,’ schrijft hij. Het is dat veel van de ruim 25 miljoen Jemenieten simpelweg te arm zijn om te vluchten, maar er komt een dag dat ook dat geen belemmering meer is om massaal op de vlucht te slaan. Ook naar Europa.
