Hoe staat ‘t met de artsen op zee?

Artsen zonder Grenzen de zee op omdat ze de Europese hulp ontoereikend vond. De medische hulporganisatie voelde zich geroepen om in het hulpgat te springen. De Phoenix, de boot waarmee Artsen zonder Grenzen en hun samenwerkingspartner MOAS varen, is nu tijdelijk aangemeerd in de haven van het Siciliaanse Pozzallo. Oneworld polst via skype bij dokter Erna Rijnierse hoe het met de missie gaat.

Bijna twee maanden geleden begon jullie operatie op de Middellandse Zee. Hoe gaat het tot dusver?
“Ons team heeft ruim tweeduizend mensen gered, uit onder andere Somalië en Mali. Het merendeel komt uit Eritrea. We hebben ook een aantal mannen uit Bangladesh gered die als gastarbeiders in Libië werkten. Met de oorlog daar werd het te heet onder hun voeten. En veel Syriërs natuurlijk, al kiezen die steeds vaker voor de ‘Balkanroute’. Waar ze ook vandaan komen, mensen zijn zó wanhopig. Hoe moeilijk de reis ook is, alles is beter dan blijven in het land waar ze vandaan komen”.

Wie doet wat op het schip?
“In totaal zijn we met 23 mensen aan boord. MOAS levert de bemanning en een team gespecialiseerd in ‘search & rescue’. Zij zoeken naar boten en mensen in nood en brengen hen in veiligheid. Artsen zonder Grenzen is verantwoordelijk voor de medische hulp en verlenen van aftercare, zoals het uitdelen van dekens. De samenwerking gaat goed. We werken heel hard en hebben allemaal hetzelfde doel: zoveel mogelijk mensen redden”.

Stel je ziet in de verte een houten vissersboot vol mensen. Hoe ziet de reddingsactie eruit?
“Vaak bestaan de boten uit twee verdiepingen en zijn ze volgepakt met wel vijfhonderd mensen. Onze collega’s van MOAS varen er samen met een medisch teamlid van Artsen zonder Grenzen met een rubberen boot naar toe. Eerst zijn de mensen angstig. We leggen uit wie we zijn en dat we ze komen helpen. Zwangere vrouwen, kinderen, gewonden en oude mensen brengen we als eerst in veiligheid. In groepen van twintig brengen we ze naar de Phoenix. Daar kunnen maximaal 400 mensen op, dus soms vragen we andere boten om alle mensen te kunnen redden. We schakelen dan hulp in van het Maritime Rescue Coordination Centre in Rome (MRCC), een in ‘search & rescue’ gespecialiseerd onderdeel van de Italiaanse marine. Zij coördineren de reddingsacties op de Middellandse Zee.”

Wat gebeurt er zodra de vluchtelingen veilig op de Phoenix zijn?
“Ze krijgen dekens, kleding, water en een warme maaltijd. Zieke mensen worden behandeld. Ze hebben een afschuwelijke reis achter de rug en sommigen hebben al dagen niet gegeten. Zodra ze op de stalen vloeren van onze boot gaan zitten, niet bepaald comfortabel, vallen ze als een blok in slaap. ‘Ik heb in tijden niet zo goed geslapen’, zeggen sommigen als ze wakker worden. Vaak is het de eerste keer sinds lange tijd dat ze een veilig gevoel ervaren. Dit idee maakt steeds opnieuw indruk op me”.

En daarna? Waar worden de mensen aan wal gebracht?
“Dat besluit de MRCC. Wij brengen ze naar Pozzallo, Augusta of Messina op Sicilië. Na de nodige medische controles gaat de boot ‘uit quarantaine’ en worden de mensen in de haven geregistreerd door de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Daarna worden ze naar de overvolle migrantencentra gebracht. Vanaf daar waaieren ze uit over Europa.”

Elke bootvluchteling heeft een eigen verhaal, een individuele reden waarom hij of zij aan boord is gegaan. Welk verhaal blijft je bij?
“Er is niet één specifiek verhaal dat me bijblijft, het zijn alle verhalen samen. Stel je bent zeventien en woont in Mogadishu. Op zoek naar een beter en veiliger leven probeer je weg te komen uit Somalië. Eerst met z’n dertigen in een landcruiser dwars door de woestijn. Dan een detentiecentrum in Libië, waar je maanden opgesloten zit of waar mannen met kalashnikovs je beroven van al je bezittingen. En dan moet je de gevaarlijke boottocht nog maken. Een tocht waarvan je weet dat het je dood kan betekenen. Maar alles is beter dan terug naar Mogadishu. Die wanhoop komt terug in alle verhalen. Wij kunnen ons de aaneenschakeling van ellende niet voorstellen.”

“De kritiek op Artsen zonder Grenzen dat ons werk de pullfactor stimuleert, vind ik krankzinnig. Mensen laten huis en haard niet achter omdat ze toevallig gehoord hebben dat Artsen zonder Grenzen mensen in nood redt op de Middellandse Zee. Mensen slaan op de vlucht omdat ze geen uitweg meer zien, omdat ze rust willen en veiligheid. Net zoals jij en ik dat zouden willen. We moeten ophouden met praten in getallen. Er zijn ontelbare individuele verhalen. Hoe zou jij het vinden om alles achter te moeten laten? Of hoe zou jij je voelen als je niets weet over het lot van je vader, je oom of je zus? Denk aan je eigen familie, dan wordt het probleem misschien tastbaarder. Of maak ik het nu te dramatisch?”

Hoe gaan jullie als team zelf om met de verhalen van vluchtelingen?
“Het is zwaar om de verhalen te horen. We praten veel onderling, en binnenkort krijgen we hulp van psychosociale medewerkers. Zij leren ons hoe we de vluchtelingen kunnen helpen met hun stress en trauma’s en hoe we zelf moeten omgaan met de verhalen.”

In mei besloot de EU de operatie van grensbewakingorganisatie FRONTEX uit te breiden. In hoeverre is er verbetering?
“Sinds mei zijn er meer reddingsboten, maar een hoop beloften zijn nog niet vervuld. Woorden moeten in daden worden omgezet. Het is de taak van Europa om de humanitaire crisis op de Middellandse Zee het hoofd te bieden. Eigenlijk is het belachelijk dat Artsen zonder Grenzen rond moet varen om mensen te redden. Wij pleiten voor een humaan beleid voor deze vluchtelingen, zodat zij niet langer de noodzaak zien om hun leven te riskeren op zee.”

Dit jaar kampt de wereld met een record aantal vluchtelingen. Hoe zien jullie de komende maanden? Komt er een vervolg van jullie operatie?
“Tot nu toe riskeerden dit jaar al vijf keer zoveel mensen de oversteek vergeleken vorig jaar. Volgens schattingen zijn 1850 mensen verdronken tijdens de tocht. Het einde is nog lang niet in zicht. Hoe warmer het weer en hoe kalmer de zee, des te meer mensen een poging wagen. Europa moet eens gaan relativeren.

Veruit de meeste vluchtelingen blijven in de regio. Het is dus een relatief klein deel dat naar Europa probeert te komen. Onder hen zijn verpleegkundigen, advocaten en ingenieurs die het jarenlang hebben volgehouden in hun eigen land en nu geen oplossing meer zien. Wij mogen hen de rug niet toe keren. Momenteel varen we al met twee extra boten. Na de zomer bekijken we of onze missie een vervolg krijgt. Zolang Europa niet met passende alternatieven komt, blijft Artsen zonder Grenzen helpen.”