Saleh Jega was op het verkeerde moment op de verkeerde plek. In Maiduguri – een stad in het noorden van Nigeria – leefde de 25-jarige timmerman in angst voor terreurorganisatie Boko Haram. Maar hij werd opgepakt door het Nigeriaanse leger, dat op zoek was naar leden van Boko Haram. De daarop volgende vijftien maanden zat Saleh in een overbevolkte cel, waar amper ventilatie was en gevangen slechts om de beurt konden zitten. Saleh zag in die periode veel medegevangenen omkomen, door verstikking, en van honger en dorst. Op één dag zag hij meer dan 80 doden. “We kregen twee dagen geen water, in totaal stierven 300 mensen. En iedere keer dat er iemand dood ging, waren we blij omdat er extra ruimte vrijkwam.” Ironisch genoeg kon Saleh vluchten toen Boko Haram de barakken aanviel waar hij gevangen zat.
Iedere keer dat er iemand dood ging, waren we blij omdat er extra ruimte vrij kwam
Het verhaal van Saleh staat in het rapport van Amnesty International Sterren op hun uniformen, bloed aan hun handen, waarin de mensenrechtenorganisatie schrijft dat het Nigeriaanse leger op structurele basis oorlogsmisdaden pleegt en mensenrechten schendt. Volgens Amnesty stond het geval Saleh niet op zich. Sinds 2009 heeft het Nigeriaanse leger zeker twintigduizend mensen opgepakt, vooral mannen en jongens. Zij werden opgepakt door militairen onder verdenking van lidmaatschap van terreurorganisatie Boko Haram, maar volgens Amnesty zonder enig onderzoek of bewijs. Pure willekeur. En Saleh ontkwam.
Ruim duizend standrechtelijke executies
Met wellicht tienduizend Nigerianen liep het minder goed af. Mogelijk duizenden Nigerianen zijn spoorloos verdwenen. En sinds 2011 stierven er ruim zevenduizend in militaire gevangenschap. Zij stikten in de propvolle barakken, kregen niets te eten, werden gemarteld en het ontbrak ze aan medische hulp. Amnesty stelt verder dat Nigeriaanse militairen sinds februari 2012 meer dan twaalfhonderd mensen standrechtelijk hebben geëxecuteerd. De aantallen slachtoffers zijn volgens Amnesty ‘onmogelijk precies weer te geven, maar zijn waarschijnlijk veel hoger’. Amnesty baseert zich op honderden (gelekte) documenten, meer dan vierhonderd gesprekken met slachtoffers, familieleden, advocaten, ooggetuigen en journalisten. Onder de ooggetuigen zijn acht anonieme militaire bronnen.
De dreiging van Boko Haram bestaat, maar het mag geen excuus zijn voor de roekeloze campagne die het Nigeriaanse leger voert tegen mensen in het noordoosten van het land
Naar schatting zijn er in het noordoosten van Nigeria 17.000 mensen omgekomen door het conflict. Dit zijn veelal burgers, en meestal gedood door Boko Haram. “De dreiging van Boko Haram bestaat, maar het mag geen rechtvaardiging zijn voor de roekeloze campagne die het Nigeriaanse leger voert tegen mensen in het noordoosten van het land”, zegt Amnesty secretaris-generaal Salil Shetty. “Mensen beschuldigen is niet hetzelfde als degelijk onderzoek doen, en duizenden mensen vasthouden in martelkamers beschermt de Nigeriaanse bevolking niet tegen de terreur van Boko Haram.” De bewijzen komen uit de periode van president Buhari’s voorganger Goodluck Jonathan.
Volgens de Amerikaanse commerciële inlichtingendienst Stratfor kan de nieuwe president Muhammadu Buhari Boko Haram alleen verslaan met gerichte militaire counter-insurgency operaties. Jonathan's prioriteiten lagen niet bij militaire offensieven tegen Boko Haram. Hij zette pas in de laatste maanden van zijn presidentschap – in de aanloop naar de verkiezingen – serieus en doelgericht militaire operaties op tegen Boko Haram. Overigens niet geheel zonder succes, maar ook niet zonder hulp van buurlanden Tsjaad en Niger, die Boko Haram tot in Nigeria bevechten.
Politieke redenen verwaarlozing krijgsmacht
Onder Goodluck Jonathan werd de Nigeriaanse krijgsmacht verwaarloosd: slecht gefinancierd en slecht bevoorraad. Stratfor benadrukt dat de vorige president dit met opzet deed. “Jonathan had politieke redenen om de krijgsmacht middelen te onthouden. Als lid van de minderheidsstam de Ijaw, vreesde Jonathan voor machtsverlies of zelfs een militaire staatsgreep.” Buhari hoeft hier minder voor te vrezen, veronderstelt Stratfor, omdat de nieuwe president zelf een voormalig generaal is en lid van de dominante Hausa-Fulani stam is. Buhari maakt zich – in tegenstelling tot Jonathan – geloofwaardig hard voor een effectieve bestrijding van Boko Haram. Stratfor meldt dat het moraal onder de troepen om Boko Haram gericht te bestrijden, is gestegen door maatregelen van Buhari.
De voorzichtige verwachting is dat de recente machtswisseling ten goede komt aan de bestrijding van Boko Haram. In zijn inaugurele rede verkondigde Buhari nog dat hij mensenrechten hoog op zijn agenda heeft staan en de schendingen vielen onder de verantwoordelijkheid van zijn voorganger, wat vervolging op het eerste gezicht makkelijker maakt. Complicerende factor is dat de schendingen komen uit Buhari’s eigen militaire gelederen.
Hooggeplaatste militairen waren volledig op de hoogte
“Het bewijs van de mensenrechtenschendingen is overweldigend”, stelt secretaris-generaal Shetty van Amnesty, die zich afvraagt wat de nieuwe regering van president Buhari gaat doen om ‘de cyclus van straffeloosheid te doorbreken’. Amnesty stelt dat ‘hooggeplaatste militairen volledig op de hoogte waren van de willekeurige detenties en hoge aantallen doden’. Zij zouden geen stappen hebben ondernomen om de mensenrechtenschendingen te stoppen. Amnesty heeft Nigeria meermaals gewezen op de mensenrechtenschendingen en heeft bewijsmateriaal doorgespeeld aan het Internationaal Strafhof in Den Haag.
