Beeld: Geisje van Linden
Achtergrond

Geen papieren? Geen dokter

Steeds meer mensen belanden in Nederland op straat en verliezen daarmee ook hun zorgverzekering. Wie buiten het systeem valt, en overal wordt geweigerd, kan gelukkig nog terecht bij de straatdokter.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Overdag treffen ze elkaar in de Rotterdamse Pauluskerk, Henk en Carlos. Daar is het warm, krijg je voor een euro een paar boterhammen of een warme maaltijd en kun je achter de computer kruipen. Ze hebben geen woning, en leven op straat. Henk zag zijn steenbewerkingsbedrijf in Brabant failliet gaan en keerde terug naar zijn geboortestad Rotterdam. Waar de huren te hoog waren om een flat te vinden. Carlos raakte werkloos en kreeg medische problemen – hij beweegt zich voort in een scootmobiel. Carlos: “Door de week gaat het wel, dan zijn er wel tien opvangplekken waar je kunt eten en slapen, maar in het weekend zijn de meeste dicht en de rest over-vol. Het is een kwestie van overleven op straat. Gelukkig hebben we elkaar, en hebben we de humor nog.”

Het is een kwestie van overleven op straat. Gelukkig hebben we elkaar, en hebben we de humor nog

Mensen zijn bang voor je als dakloze, schelden je uit, of hebben gewoon geen oog voor je. En dakloos zijn is heel slecht voor je gezondheid, maakte prof. Maria van den Muijsenbergh duidelijk op het jaarlijkse Internationale Street Medicine Symposium begin oktober in Rotterdam. De ruim dertigduizend Nederlandse daklozen leveren veertien tot zestien jaren aan levensverwachting in en lijden drie keer zo veel aan longziekten, hartkwalen en diabetes, blijkt uit haar onderzoek. Ze slikken tien keer zo vaak kalmerende mid-delen als de rest van de Nederlandse bevolking. Vooral dakloze vrouwen zijn kwetsbaar: 84 procent kampt met een Posttraumatisch Stress Syndroom (PTSS). Verreweg de meesten zijn overigens nog steeds man, bijna de helft heeft een migratie-achtergrond en 30 procent heeft een geestelijke beperking.

Waar moeten ze heen met hun medische problemen? Vijftien van de 43 grootste Nederlandse gemeenten hebben niet eens speciale faciliteiten voor daklozen. Rotterdam, de stad met een indrukwekkende traditie in de opvang, heeft die wel voor de duizenden stedelijke daklozen en dat was ook de reden dat het Symposium naar Rotterdam kwam. Maar ook hier geldt: zonder adres en verblijfspapieren geen zorgverzekering. Sinds maart 2017 is er wel een speciaal fonds voor daklozen die in principe verzekerbaar zijn. Maar dat werkt nog moeizaam, zo horen we als we de twee grote stedelijke opvangcentra bezoeken: de Pauluskerk en CVD Havenzicht.

Open voor alle geloven

We willen niet alleen hun gezondheid versterken, maar ook hun levenskracht

Verpleegkundig coördinator Andrea van der Gevel werkt bij CVD HavenzichtBeeld: Geisje van Linden
“Wij proberen hier de kunst van de gastvrijheid in de praktijk te brengen.” Huub de Weerd leidt de symposiumgasten rond in ‘zijn’ Pauluskerk waar hij al 34 jaar als straatarts actief is. Hij en zijn collega geven er drieduizend consulten per jaar. Aanvankelijk diende de kerk vooral als opvangplek voor verslaafden met hun medische en psychische problemen. “We willen mensen uit de survival-stand halen en ze de rust bieden om na te denken over wat ze met hun leven willen. We willen niet alleen hun gezondheid versterken, maar ook hun levenskracht.”

Het aantal verslaafden nam in de loop der jaren af en hun plek werd ingenomen door ongedocumenteerde mensen, waarvan Rotterdam er nu zo’n 15 à 20.000 telt. Inmiddels, zegt De Weerd, is de Pauluskerk uitgegroeid tot expertisecentrum voor mensen zonder papieren, met onder meer een kantoor van IOM (migrantenorganisatie van de VN, red.), Vluchtelingenwerk, Dokters van de Wereld en een migratiejurist. Naast de dagopvang voor daklozen is er ook een Bed, Bad & Brood-faciliteit voor 24 uitgeprocedeerde asielzoekers. “Wij vormen hier een kleine inclusieve gemeenschap die open staat voor alle geloven. Inmiddels komen er hier meer moslims dan christenen over de vloer. En we maken geen enkel onderscheid naar huidskleur.”

De straatartsen kunnen hun consulten voor ongedocumenteerde patiënten volgens een landelijke regeling declareren, maar de Pauluskerk als geheel moet het zonder subsidie doen. Naast de elf betaalde krachten werken er maar liefst driehonderd vrijwilligers. De Weerd: “We moeten het hebben van giften. En onze dominee Dick Couvee is gelukkig heel bedreven in het binnenhalen van fondsen.”
Wie belanden op straat?

Naast de ‘traditionele’ risicogroepen zoals mensen met een jarenlange drugsverslaving zijn er in Rotterdam nog meer groepen die op straat kunnen belanden.

  • Mensen met psychische problemen, ‘verwarde mensen’. De roep om ‘straatpsychiaters’ neemt toe. “Vroeger nam je een familielid met psychische problemen bij je in huis. Dat gebeurt steeds minder en in de geestelijke gezondheidszorg zijn steeds minder plekken”, zegt straatverpleegkundige Andrea van der Gevel.
  • De groeiende groep mensen zonder verblijfspapieren – in Rotterdam naar schatting zo’n 15 à 20.000.
  • Mensen met een oplopende schuldenlast.
  • Seizoensmigranten uit Oost-Europa die tijdelijk werk hebben in de Rotterdamse havens of in de kassen van het Westland en niet terugkeren naar met name Polen of Hongarije.
  • Versterkende factor: als je een dakloze onderdak biedt, word je gekort als je een uitkering geniet.

In de kreukels

Het gebouw van CVD Havenzicht in Kralingen betreed je niet zomaar. Mensen met een pasje dat de gemeentelijke dienst Centraal Onthaal verstrekt mogen naar binnen. Daarvoor moet je legaal in Nederland zijn, dakloos en een combinatie van problemen hebben als een verslaving of een verstandelijke beperking. De verpleegkundige zorg die CVD Havenzicht naast nachtopvang en beschermd wonen biedt is voor zware gevallen: patiënten met ‘comorbiditeit’ (verschillende aandoeningen tegelijkertijd). Verpleegkundig coördinator Andrea van der Gevel: “Mensen hebben dan bijvoorbeeld last van hun voeten door diabetes, slechte vaten vanwege cocaïnegebruik, ook nog eens een te laag gewicht en zijn daardoor vatbaar voor infecties.”

Daarnaast kunnen ze door hun levensstijl (verslaving) en psychische gesteldheid ‘moeilijk aanhaken bij de reguliere zorg’, zegt Van der Gevel, en kan de gangbare zorg ook slecht met ze uit de voeten. “Medicijnen op het kastje klaarzetten en ervan uitgaan dat patiënten die nemen – dat werkt niet.”

80 procent van de hulpverleners weigert onverzekerden te helpen

Haar grote grief is dat het systeem van medische zorg de kwets-bare gevallen ‘eerder uitsluit dan insluit’. “Vorige week kregen we te maken met een man van 84 jaar, die nogal eens valt omdat hij wel een borreltje lust. Omdat hij als alcoholist wordt aangemerkt, kan hij niet naar een regulier verpleeghuis en hebben wij hem opgevangen. Of een man die bij een psychiatrische instelling woonde, maar zijn medicatie niet goed nam. Daardoor raakte hij in een psychose en sprong van tien hoog. Hij overleefde de sprong, maar lag helemaal in de kreukels. Vanwege zijn psychiatrische ziektebeeld mocht hij niet revalideren in een reguliere instelling. Toen hebben wij hem maar opgenomen.”

Zo houdt Van der Gevel bij Havenzicht ook daklozen binnen die vanwege hun broze gezondheid niet bestand zijn tegen het harde leven op straat en mogen ze in de huiskamer zelfs een sigaretje opsteken. Vroeger waren het vooral de verslaafden die Havenzicht opving, maar tegenwoordig steeds vaker de ‘verwarden’ en ouderen. Omdat, zegt ze, de overheid zwaar bezuinigt op de psychiatrische zorg en verzorgingstehuizen sloot. “Wij hebben altijd de gaten gevuld voor deze kwetsbare groep. Zij vallen tussen wal en schip. De regering praat over ‘regie nemen over je eigen leven’, maar dat kunnen deze mensen gewoonweg niet.”

We hebben de gezondheidszorg ook te ingewikkeld gemaakt, is haar overtuiging. Voor de patiënten, zeker haar patiënten, maar ook voor de medici zelf. “We hebben sinds anderhalf jaar een prachtige regeling voor onverzekerden, maar hij is zó omslachtig en wordt heel traag uitgevoerd. Gevolg is dat 80 procent van de hulpverleners weigert om onverzekerden hulp te verlenen en ze alsnog worden geweigerd.”

Beeld: Geisje van Linden

Gedoe

Dat is ook de ervaring die straatarts Michelle-Aimée in een column voor de Rotterdamse website Vers Beton beschrijft. Ze komt met een ongedocumenteerde patiënte bij een niet nader aangeduid ziekenhuis, waar specialisten weigeren haar te behandelen. “Ze schotelen me argumenten voor, soms vriendelijk, soms onaardig, maar uiteindelijk draait het gewoon om één ding: ongedocumenteerd betekent onverzekerd. Onverzekerd betekent gedoe en daar heeft niemand in een ziekenhuis zin in.”

De vrouw verliest uiteindelijk zoveel bloed, dat haar hart het bijna begeeft. Als ze daarover haar beklag doet, wordt Michelle-Aimée telefonisch ontslagen.

Soms ben je er klaar mee dat je je in het afvoerputje van onze gezondheidszorg bevindt

Zeker, de ene specialist is de andere niet. Pauluskerk-arts Huub de Weerd meldt dat hij goede contacten met de tweedelijns zorg heeft. Maar de weigerachtige specialisten staan niet op zich. Soms wordt Andrea van der Gevel moedeloos van een samenleving die de neiging heeft daklozen en hun problemen weg te moffelen. “Ik hoor nu: mensen kunnen straks bellen naar de Verwarde Personen-lijn als ze zo iemand op straat tegenkomen. Dan denk ik: wat gebeurt er vervolgens? Soms ben je er klaar mee dat je je in het afvoerputje van onze gezondheidszorg bevindt.

Maar ik kan in mijn positie nog steeds veel betekenen en trots zijn. Een vrouw van 32 weken zwanger met hartproblemen hier meteen op een bedje leggen bijvoorbeeld. Of laatst, een paar mensen na maanden opvang hier begeleiden naar een passende woonvorm. En ja, pissig zijn hoort ook bij mijn werk.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons