Geen ontwikkeling zonder veiligheid

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
12_Chad

Vluchtelingen in Tsjaad bewapenen zich tegen
de gevaren in de omgeving van hun kamp

Foto: Sven Torfinn / HH

Wat verbindt de Nederlandse opbouwmissie in Uruzgan, het proces tegen de Liberiaanse president Charles Taylor in Den Haag, het bouwen van gezondheidsposten in Congo door Cordaid en Amerikaanse plannen om een permanent civilian response corps op te richten?

Het antwoord is 'human security', menselijke veiligheid, het ideaal – een utopie menen sommigen – om individuen wereldwijd te beschermen. Tegen de Taliban en de armoede in Afghanistan, tegen warlords in Sierra Leone en Liberia, tegen honger, ziektes en plunderende militairen in Congo en tegen onderontwikkeling in het gehele Zuiden.

Wat is human security? 

Het concept human security concept wordt verschillend ingevuld. Wat betekent dat? Dat human security een te breed begrip is.  Lees verder >>>

Maar wat human security precies is, weet niemand. Evenmin bestaat er overeenstemming over de vraag sinds wanneer we over human security spreken. Sommigen menen dat dat zestig jaar geleden al gebeurde met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Anderen dateren het idee in 1994 met het UNDP Human Development Report van dat jaar, getiteld 'New Dimensions of Human Security'.

Juristen denken dat human security een plan is om een globale rechtsstaat in te voeren. Idealisten hopen dat human security het ultieme plan is om elk mens, waar ook ter wereld, te beschermen tegen honger, tegen terrorisme, tegen staatsgeweld, tegen natuurrampen, tegen criminaliteit, tegen aids en malaria. Wetenschappers menen dat human security een concept is om wereldwijd bedreigingen in kaart te brengen. Ook politici hebben een beeld van human security. Volgens sommigen garandeert human security rust en stabiliteit in een geglobaliseerde wereld door het bevorderen van ontwikkeling, rechtstatelijkheid en militair ingrijpen. Anderen menen weer dat human security die stabiliteit bedreigt omdat het concept de deur openzet voor te veel (militaire) bemoeienis van het Westen met de rest van de wereld.

12_figuur01

Sinds het einde van de Koude Oorlog neemt het aantal oorlogen flink af

Dan zijn er ten slotte nog de ontwikkelingsdeskundigen. Die zeggen, grosso modo, dat human security een voorwaarde is van alle ontwikkeling. Zolang mensen zich niet veilig voelen, investeren ze niets in hun ontwikkeling. Ontwikkelingssamenwerking begint bij de veiligheid van de mensen die ontwikkeld moeten worden.  

Gebakken lucht
Betrokkenen zijn het dus nauwelijks eens over de vraag wanneer human security begon of wat human security is. Bovendien zijn er nog critici die twijfelen of human security eigenlijk wel bestaat.

In zijn artikel 'Human Security: Paradigm Shift or Hot Air?' kiest de Canadees Roland Paris resoluut voor 'hot air'. Ook de Nederlandse oud-minister Max van der Stoel neemt een dergelijke positie in. (Zie het interview met hem verderop in dit nummer.)

'Vrede en veiligheid in zwakke gebieden is ook in ons eigen belang'
Oud-minister Joris Voorhoeve is hoogleraar internationale veiligheidsstudies en onder andere voorzitter van de raad van toezicht van Oxfam Novib. Voor de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid schreef hij een handzaam boek over vredesopbouw na oorlog. Lees verder >>>

Ongehinderd door deze fundamentele discussies, dringt human security steeds verder door in de dagelijkse praktijk. Steeds explicieter wordt het idee als richtsnoer gebruikt bij de westerse bemoeienis in Azië, Latijns-Amerika en Afrika. Hulporganisaties en militairen werken meer en meer samen om de veiligheid van burgers te garanderen. De Verenigde Naties besloten in 2005 zelfs tot het revolutionaire concept van responsibility to protect, 'R2P'. Elk land heeft de verantwoordelijkheid om de veiligheid van zijn onderdanen te garanderen. Doet het dat niet, dan heeft de internationale gemeenschap het recht zich met die menselijke veiligheid te bemoeien.

12_CobraBase

Mijnen opruimen – wereldwijd neemt het aantal
gewapende conflicten en terroristische aanslagen
sterk af, behalve in Irak

Gamma / HH

Al weet niemand precies wat ermee wordt bedoeld, human security werkt wel. Meer veiligheid voor meer mensen is geen utopie. Koele statistieken tonen aan dat de wereld sinds de Koude Oorlog steeds minder wordt geplaagd door oorlogen, dictaturen of terrorisme.

De nadagen van 9 november 1989 stemden somber. De Muur was gevallen, de Koude Oorlog was afgelopen, maar reden tot optimisme was er niet. Nu het machtsevenwicht tussen Oost en West te grabbel lag, leken oorlogen onvermijdelijk. We deden er goed aan ons voor te bereiden op decennia van ellende. Een boek als The Coming Anarchy: Shattering the Dreams of the Post Cold War van de Amerikaanse doemdenker Robert Kaplan werd een beststeller. Maar het liep anders.

Ook de nadagen van 11 september 2001 waren pikzwart. Het vrije Westen zou worden geteisterd door Antrax, dirty bombs, zelfmoordcommando's, besmet drinkwater en neerstortende vliegtuigen op kerncentrales. Bij aanslagen moesten we eerder denken aan honderdduizenden doden dan aan duizenden. Ook dat pakte anders uit.  

Werkelijkheid
Sinds de jaren negentig verbetert de alledaagse werkelijkheid van miljoenen mensen zienderogen. Dat concluderen de opstellers van het 'Human Security Report', een in 2005 verschenen overzicht van het Canadese Human Security Centre. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog raapten wetenschappers alle onderzoeken over veiligheid bijeen die ze maar konden vinden. Ze goten alles in statistieken en hun conclusies zijn ronduit verbijsterend. Zeker voor wie meent dat de wereld in een tijd van globalisering alleen maar gewelddadiger, hongeriger en gevaarlijker is geworden.

12_515Camb17

Tijdens de genocide in Rwanda bleef de veiligheid van
de staat keurig in tact. De bevolking zelf was niet veilig.
Foto: Roel Burgler

Volgens het rapport beleven we sinds de Koude Oorlog een 'dramatische wereldwijde afname van politiek geweld'. Wereldwijd nam het aantal gewapende conflicten af met 40 procent. Telde de wereld in 1990 nog 52 oorlogen, in 2002 waren dat er nog maar 32.

Ook het aantal mensen dat per conflict om het leven kwam, daalde scherp. Stierven in 1950 gemiddeld 38.000 mensen per conflict, in 2002 waren dat er nog maar 600. Het aantal genociden daalde eveneens, nu met 80 procent. Van 1974 tot 1990 vonden tussen de acht en tien genociden per jaar plaats. In 1990 zette de daling in. Vandaag staat de teller op één: Darfur.

Cordaid in Congo
Van de Nederlandse ontwikkelingsorganisaties richt Cordaid zich het meest op human security. Daarbij wordt al jaren samengewerkt met militairen. Lees verder >>> 

En terrorisme? Het aantal oorlogen, oorlogsdoden en genociden kan dan afgenomen zijn, het aantal terroristische aanslagen is toch wél gestegen? Welnee. Ook het terrorisme blijkt op zijn retour. Op het hoogtepunt van het internationale terrorisme, tussen 1985 en 1991, vonden 450 aanslagen per jaar plaats. 1992 bleek een keerpunt. In 2000 sloegen terroristen nog maar 100 keer fors toe.

Toch is er geen reden tot uitbundigheid. Want terroristische aanslagen werden wel dodelijker. De aanslag op het World Trade Center in New York in 2001 was meteen goed voor de helft van alle terrorismeslachtoffers van dat jaar. Vervolgens hadden in Europa (Madrid en Londen) nog twee aanslagen plaats. In de Verenigde Staten, Canada, Japan of Australië gebeurde niets.

12_DarfurAid

'Ontwikkelingswerk in oorlogsgebieden moet zo
civiel als mogelijk en zo militair als noodzakelijk.

Foto: Roel Burgler

Helaas gaat niet alles beter. Wereldwijd stijgt het aantal verkrachtingen. Werden eind jaren zeventig vier op de honderdduizend vrouwen slachtoffer van verkrachting, rond 2000 waren dat er dertien op de honderdduizend. Al is het niet ondenkbaar dat een deel van de stijging wordt veroorzaakt omdat vrouwen vaker aangifte doen.

Ook stijgt het aantal moorden in ontwikkelingslanden. Terwijl homicide in het rijke deel van de wereld stabiliseerde tot rond de vijf gevallen per honderdduizend mensen, groeide het aantal moorden in ontwikkelingslanden van vijf naar dertig per honderdduizend.

Sowieso zijn ontwikkelingslanden slechter af dan westerse landen. Wanneer oorlog, hongersnood of terrorisme hun tol eisen, dan is dat vrijwel nooit in het rijke, geglobaliseerde deel van de wereld. De wereldwijde cijfers doen dan ook niets af aan het feit dat Soedan, Zimbabwe of Irak er ook vandaag ronduit beroerd voorstaan. Maar, zeggen de opstellers, over het geheel genomen werd overal vooruitgang geboekt. Zelfs in Afrika. Ook daar neemt het aantal oorlogen af, evenals het aantal dictatoriale regimes. Al haalt die daling het niet bij de rest van de wereld.  

Terminale crisis
Iemand als John Mueller verbaast de uitkomsten van het Human Security Report niets. Mueller is hoogleraar 'national security policy' in Ohio en meent dat we ons op het onvermijdelijke moeten voorbereiden: oorlog en terrorisme zijn gedoemd tot een plek in het museum. Net als ooit de slavernij of het duelleren werd opgeheven, gebeurt dit ook met grootschalig politiek geweld.

Muellers meest recente boeken zijn The Remnants of War (2004) en Overblown: How Politicians and the Terrorism Industry Inflate National Security Threats, and Why We Believe Them (2007). In het eerste boek beschrijft hij de terminale crisis waarin het oorlogvoeren verkeert. In het tweede hoe het terroristische gevaar schromelijk wordt overdreven.

'Human security is een omweg'   Minister van Staat Max van der Stoel, voormalig Hoge Commissaris voor Nationale Minderheden en speciaal adviseur van Javier Solana, praat liever over daadwerkelijk ingrijpen dan over weer een nieuw toverwoord. 'We lopen voortdurend achter de ontwikkelingen aan.' Lees verder >>>

Volgens Mueller is oorlog op zijn retour, omdat het op de eerste plaats een 'idee' is, het idee 'dat je met geweld iets kunt afdwingen wat met vreedzame middelen niet lukt'. Mueller: 'Dat is veel lastiger dan we eeuwenlang dachten. Oorlog blijkt steeds vaker een gemankeerd instrument. Daarom geloven we niet meer in oorlog. Dat zie je het beste in Europa. Tot vijftig jaar terug was Europa het meest oorlogszuchtige continent ter wereld. Inmiddels voert Europa vrijwel geen oorlog meer.'

12_figuur02

Ook het aantal oorlogsdoden per conflict daalt

Dat geldt minder voor terrorisme. Al neemt ook terrorisme in populariteit af. 'Het haalt te vaak niets uit en werkt zelfs contraproductief. Terroristen zien dat natuurlijk ook. Anderzijds is een terroristische aanslag zó simpel te plegen, zelfs door individuen, dat het verschijnsel niet volledig zal verdwijnen. We zullen met een beperkte hoeveelheid terrorisme leren leven, net als met misdaad of auto-ongelukken.'  

Irak
Het Human Security Report is niet heilig. De belangrijkste kritiek is dat het zich baseert op cijfers tot eind 2003. Zo is de oorlog in Irak dus nog maar amper meegenomen. En dat terwijl deze oorlog – volgens de website iraqbodycount.org – sinds het voorjaar van 2003 meer dan 89.000 burgers het leven kostte. Dat zijn 18 duizend doden per jaar.

Kritiek is er ook op de relativering van het internationale terrorisme. Was er al sprake van een neerwaartse trend tot 2001, sinds de aanslagen in Irak, Afghanistan en Pakistan kan daar toch geen sprake meer van zijn?

12_2577Oeg23cr

'We leven nog steeds niet naar
de idee dat conflicten in onze
verweven wereld voor iedereen
rampzalig kunnen uitpakken'

Foto: Roel Burgler

Ja en nee, zeggen de statistici in een update van het rapport die in december 2006 verscheen. Enerzijds klopt het verwijt. Zo is het terrorisme de afgelopen jaren inderdaad weer fors gestegen. Het relatief lage aantal van 100 grote aanslagen in 2000 nam weer toe tot 400 grote aanslagen in 2004. Anderzijds vond die stijging vrijwel exclusief plaats in Irak. Buiten Irak zette de neergaande trend zich alleen maar door. Die enorme stijging is dus exclusief te wijten aan een zeer lokale vorm van terrorisme, hoe bloedig die ook is.

En dat geldt ook voor het dalende aantal oorlogen. De burgeroorlog in Irak verandert maar weinig aan de grote trend dat oorlogen op hun retour zijn. Tussen 2002 en 2005 zakte het aantal oorlogen wereldwijd opnieuw. Nu van 71 naar 44. Bijzonder goed nieuws komt uit Afrika. Het aantal Afrikaanse landen dat getroffen werd door oorlog zakte van 15 naar acht.

Zo is het Human Security Report een baken van optimisme in sombere tijden. 'Toch lijkt de boodschap dat zoveel méér mensen veilig zijn voor geweld nog maar amper tot ons door te dringen', schrijft Andrew Mack, directeur van het Human Security Centre, dat de opstelling van het rapport coördineert. Daarvoor zijn volgens Mack de media verantwoordelijk. 'Wereldwijd geven de media veel ruimte op hun voorpagina's aan nieuwe conflicten en oorlogen. Tegelijkertijd schrijven ze zo goed als niets over het veel grotere aantal oorlogen dat stilzwijgend werd beëindigd.' Volgens Mack kunnen we overigens ook de wetenschap en instellingen als de Verenigde Naties aanspreken op ons sombere beeld van de wereld. Want zij brachten nooit data samen over oorlogen, genociden, terrorisme en gewelddadige schendingen van mensenrechten.

12_figuur03

Het aantal genocides en politicides (waarbij een groep
wordt uitgemoord om haar politieke voorkeuren)
is sinds de Koude Oorlog eveneens scherp afgenomen

Mogen we optimistisch zijn over de toekomst? Zal het alsmaar beter blijven gaan? Nee, zegt Mack. 'Niemand weet wat de toekomst brengt. Maar er is ook niets in de data dat ons redenen geeft om te geloven dat het weer fout zal gaan.'

Al ligt een van de mogelijkheden om iets fout te laten gaan volgens John Mueller besloten in het concept van human security zélf. 'Terwijl het human security-ideaal de idee voedt dat we beter geen oorlog meer kunnen voeren, kunnen militaire operaties onder de paraplu van human security ook veel ellende veroorzaken.' Volgens Mueller brengen onbekwame overheden met hun ingrijpen vaak meer schade toe dan de warlords die ze willen bestrijden. 'Helaas bouwden vooral de Verenigde Staten hier een dubieuze reputatie op. Panama, Haïti, Somalië en Irak zijn pijnlijke voorbeelden van hoe een fraai ideaal verkeerd uitpakt. Gelukkig wordt ook binnen het human securityconcept het gebruik van militair geweld steeds meer naar de achtergrond gedrongen.'    

'Human Security Report 2005: War and Peace in the 21st century' en de 'Human Security Brief 2006' zijn te downloaden via www.hsrgroup.org

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons