Achtergrond

Gaat de islam ons geld redden?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Renteloos bankieren. Het klinkt als de ideale oplossing voor een fatsoenlijke financiële sector. Geen graaicultuur, minder winstoogmerk. Of is dat islamitisch bankieren toch een beetje een fata morgana?

Ik spreek erover met Hans Visser (70), Emeritus hoogleraar economie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en – als één van de weinigen in Nederland – gespecialiseerd in islamitisch financieren. We ontmoeten elkaar in Haarlem, de stad waar we allebei wonen. Het is vijf minuutjes fietsen, maar ik kom door een plotselinge stortbui compleet doorweekt aan bij onze ontmoetingsplek. Meneer Visser staat gelukkig al klaar met een paraplu. “Een echte Hollandse lente, he”, zeg ik. Heel anders dan de Arabische.

Te midden van alle politieke onrust, lijkt het Midden-Oosten de financiële crisis beter te doorstaan dan de westerse wereld. Is het de islam die hun geld heeft gered? En wat kunnen wij daarvan leren?

Wat hebben de Arabische banken goed gedaan wat wij hebben nagelaten?
“In de islamitische financiële sector hebben banken een minder grote klap te verduren gehad dan de grote banken in Amerika en Europa. Ze zijn de crash beter doorgekomen doordat Islamitische banken zich minder in de schulden hebben gestoken. Deze banken hebben daarnaast een betere solvabiliteit: meer eigen vermogen ten opzichte van uitstaande gelden. En een betere liquiditeit: de mate waarin een bank, op korte termijn, schulden kan afbetalen.”

Dus westerse banken hebben meer geld uitgeleend?
“Ja, en ze hebben zelf ook meer geleend. De Europese en Amerikaanse banken hebben als een idioot op de internationale kapitaalmarkten van elkaar geleend. Vervolgens moesten ze steeds opnieuw geld lenen om weer van die schulden af te komen.”

Journaliste Frederieke Hegger (Twitter: @FrederiekeH) interviewt experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector.  Kijk voor meer interviews op www.economievanmorgen.nl.

En dat werd een negatieve spiraal?
“Nee. Het hield gewoon in een keer op. Een aantal banken in Amerika viel om en vervolgens durfde niemand meer wat aan de ander uit te lenen.”

Maar waarom hebben islamitische banken dan minder geld aan elkaar uitgeleend? Bankieren zij echt zo anders?
“De islamitische visie op bankieren is vertaald in wettelijke regels. Je mag bijvoorbeeld geen geld verdienen aan simpel het uitlenen van geld. Moslims zien het als tegennatuurlijk om rente, Riba in de Koran, op geld te vragen. Winst maken op handel mag overigens wel. Dus als je toch geld wil verdienen aan geld, dan moet je zorgen dat het gekoppeld is aan een reële- of goederentransactie.”

Wat bedoelt u daar mee?
“Neem bijvoorbeeld de murabaha, het product dat het meest wordt gebruikt binnen het islamitisch financieren. Het is een vorm van handelsfinanciering. Als een onderneming iets wil kopen, dan koopt de bank dat product eerst en verkoopt het daarna door voor een hoger bedrag. Een winstopslag. De bank is, hoe kort ook, eigenaar van het goed. Dit kan ook nog gekoppeld worden aan een krediet. Dan mag de onderneming het bedrag gespreid terugbetalen.”

Die winstopslag lijkt toch een soort rente.
“Dat is het eigenlijk ook. Het renteloos bankieren wordt aan alle kanten omzeild. Om een voorbeeld te noemen: een consument  of een onderneming heeft natuurlijk vaak behoefte aan geld zonder dat daar meteen de aankoop van een goed aan gekoppeld is. Daar hebben ze iets op bedacht. Stel, je woont in Maleisië en je gaat naar de bank HSBC Amanah, en zegt: ‘Ik heb geld nodig’. Je krijgt dan een Bai Inah-lening: koop met onmiddellijke terugkoop. De bank verkoopt jou iets, jij mag gespreid betalen, maar de bank koopt het onmiddellijk terug en betaalt jou een lager bedrag.” 

Meer Hans Visser: lees zijn boek Islamic Finance en bekijk hier zijn overige publicaties.

Dus dan betaal je uiteindelijk toch wat aan de bank?
“Ja. Maar ze noemen het een winstopslag. De reële transactie is er voor de vorm tussengeschoven. Ook centrale banken doen eraan mee. Arabische banken kunnen namelijk, wanneer ze geld over hebben, volgens de regels geen geld uitzetten in de markten tegen rente. De centrale bank van de Verenigde Arabische Emiraten heeft daarom een constructie bedacht waarbij banken geld kunnen stallen en daar een verkapte vorm van rente op ontvangen. Maar ook dat gebeurt via een goederentransactie, anders mag het niet.”  

Is renteloos bankieren dan wel realistisch?
“Nee. Volgens mij niet.”

Islamitische banken hebben ook regels met betrekking tot speculatie. Houdt men zich daar wel aan?
“Speculatie is duidelijk verboden in de Koran. Maar daar is op de financiële markten dan weer heel moeilijk toezicht op te houden. Het zal ongetwijfeld wel gebeuren.”

Wat kunnen we dan wel leren van het islamitisch bankieren?
“Dat je je niet tot je nek in de schulden moet steken. Het gaat dus om de hoeveelheid geld die banken van elkaar en van grote beleggers lenen. Hedgefondsen enzo. Dat geldt niet alleen voor banken hoor, dat geldt voor iedereen.”

Meer over islamitisch financieren: lees de boeken Islamitisch financieren. Tussen principes en realiteit en
Islamitisch bankieren: Van religieuze principes naar financiële transactiestructuren. Of bekijk de Tegenlicht aflevering Allah, vrouwen en de bank.

Is dat de belangrijkste les volgens u uit deze crisis: we moeten minder lenen.
“Ja. Maar er zijn wel eerder financiële crises geweest en het geheugen is helaas erg kort. Dus dat zijn we over een tijdje alweer vergeten. Dit is overigens wel de grootste crisis sinds de jaren ’30. Het gebeurt nu op veel grotere schaal en banken zijn enorm met elkaar verknoopt geraakt.” 

Moeten we daar dan ook niet iets aan doen?
“De BIS, Bank for International Settlements (organisatie van nationale centrale banken, red.), probeert nu voor elkaar te krijgen dat banken niet meer als gekken van elkaar lenen door eisen te stellen aan hun liquiditeit. Daarnaast moeten commerciële banken een bepaalde hoeveelheid eigen vermogen aanhouden. In goede tijden gaat dat bedrag omhoog en in slechte tijden wordt de eis verzacht. Maar Basel III, zoals het pakket van nieuwe regels heet, zal nooit genoeg zijn. Bankiers zoeken altijd naar wegen om het op hun eigen manier te doen en regels te omzeilen.”

Een beetje een fata morgana dus, dat Basel III. Net als islamitisch bankieren.
“Ja, misschien wel. Islamitisch bankieren is in elk geval in de verste verte niet ideaal. Bedenk ook dat bij islamitisch financieren allerlei bedrijfstakken geen leningen kunnen krijgen. De vleesindustrie bijvoorbeeld, als het om varkensvlees gaat. Of hotels, restaurants en cafés die alcohol schenken. De filmindustrie en een groot deel van de muziekindustrie. Al die dingen willen wij liever niet missen, toch?”
 

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons