Ofehe wordt verdacht van links met terroristen in de Niger Delta. […] Februari 2011: gearresteerd. September 2011: aangeklaagd wegens het beramen van een bomaanslag op een oliepijpleiding en fraude. Zaak uitgesteld.
World-Check is de grootste en belangrijkste internationale database met mensen die een (verborgen) risico vormen van klanten en bedrijven. Een kwart van de informatie komt uit officiële sanctielijsten, de rest is door medewerkers van World-Check zelf bij elkaar gesprokkeld uit openbare bronnen. Elke maand worden 25.000 nieuwe namen toegevoegd en 40.000 profielen aangepast.
Volgens Thomson Reuters, de eigenaar van World-Check, wordt de database gebruikt door meer dan 300 overheidsinstanties en inlichtingendiensten wereldwijd. De abonnementskosten lopen op tot een miljoen dollar per jaar.
Banken en overheidsinstanties werken ook met andere databases, die volgens hen vergelijkbaar zijn met World-Check. Dit zijn onder andere FircoSoft (Reed Elsevier), Dow Jones Risk & Compliance en Acuity.
“Ik ben geschokt”, zegt Ofehe als we hem bellen. Ja, het Openbaar Ministerie heeft hem beschuldigd van terrorisme, maar die aanklacht hebben ze eind 2012 al laten vallen. “Die aanklacht was vals”, zegt Ofehe. Een tapgesprek was verkeerd vertaald, en de samenvatting daarvan was de enige basis voor de hele verdenking.
Maar nu staat Ofehe dus nog steeds als terrorist in World-Check, en dus ook zo in de systemen van banken en verschillende overheidsorganisaties. “ABN Amro heeft een overmaking van een vriend in Nigeria geweigerd”, vertelt Ofehe. “Ik moest drie maanden met hen ruziemaken. Nu ben ik overgestapt naar een andere bank.”
Komt het door World-Check? Een woordvoerder van ABN Amro bevestigt dat de bank de database gebruikt. “Maar over klanten doen wij geen mededelingen, ook niet als die klant er zelf toestemming voor geeft.”
The Blacklist Project
Ofehe is niet de enige Nederlander op de World Check-lijst. OneWorld en het radioprogramma Argos legden de hand op een kopie van de zwarte lijst van eind 2014. Daarop prijkten in totaal meer dan 2,2 miljoen mensen en organisaties, waarvan 12.267 met een link met Nederland.
“Mensen zijn ten onrechte gebrandmerkt als criminelen of terroristen
Bij het doorploegen van de lijst ontdekten we dat heel wat mensen ten onrechte of op basis van foute informatie zijn gebrandmerkt, zelfs als criminelen of terroristen. Zonder dat ze het zelf weten.
Miss Mummypenny
Na de dood van de Nigeriaanse dictator Sani Abacha werd ontdekt dat hij miljarden uit de staatskas had geroofd en had weggesluisd naar verschillende rekeningen in het buitenland. Rumoer bij de Zwitserse banken waar hij een deel van de buit had gestald: moeten ze nu aan meer regels gaan voldoen om te voorkomen dat het geld op hun rekeningen afkomstig is van criminele activiteiten?
De in Zuid-Afrika geboren ondernemer David Leppan sprong in dit gat. Hij bedacht een ‘early warning system’ voor financiële instituties. Hij en zijn vrouw investeerden £ 40.000,- spaargeld, waarvan ze hun eerste medewerker betaalden: Leppans gepensioneerde moeder. In 2000 was World-Check een feit.
‘Mijn moeder is de snelste typiste die ik ken’, zei Leppan in 2014 in een interview met tijdschrift The Edge Singapore. ‘Ze is enorm nieuwsgierig.’
Herintredende huisvrouwen zijn ontzettend gedreven om de bad guys te vinden
Met de terroristische aanslag van 9/11 in Amerika kreeg World-Check een enorme boost. Het bedrijf bundelde alle sanctielijsten wereldwijd, zodat banken met één druk op de knop konden checken van wie ze de rekeningen moesten bevriezen. World-Check wilde nog wat extra’s bieden, en dus voerden ze ook de namen in van personen die in de media werden gelinkt aan terrorisme.
Miss Mummypenny, zoals de moeder van Leppan gekscherend werd genoemd, stuurde de steeds groter wordende researchafdeling aan. In 2011 telde World-Check 500 werknemers die gegevens invoerden over 240 landen. Vooral herintredende moeders, aldus Leppan in The Edge Singapore, ‘Vrouwen tussen de 45 en 65 die terugkeren op de werkvloer. Dat zijn formidabele werkkrachten, ontzettend gedreven om informatie over de bad guys te vinden.’ Met 400.000 namen in de database werd World-Check verkocht aan Thomson Reuters.
“Better safe than sorry”
Anno 2017 wordt World-Check gebruikt door 6.000 bedrijven, organisaties en overheidsdiensten in meer dan 170 landen. 49 van de 50 grootste banken ter wereld hebben een abonnement op World-Check, waaronder ING, de Rabobank en ABN Amro. Nog maar een kwart van de personen is toegevoegd naar aanleiding van vermelding op een sanctielijst. De rest is door World-Check zelf bij elkaar gesprokkeld.
“49 van de 50 grootste banken ter wereld gebruiken World-Check, waaronder ING, de Rabobank en ABN Amro
Twee wetten zijn van toepassing: de wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, en de sanctiewet. “Die eerste wet komt erop neer dat je je klanten heel goed moet kennen, en dat je allerlei checks moet doen om in te schatten welke risico’s die klant met zich mee brengt”, aldus Willemsen. “De tweede wet stelt dat je moet zorgen dat de rekeningen van personen die als terrorist vermeld staan op sanctielijst, moeten worden bevroren.
“World-Check helpt de financiële industrie om aan die wettelijke verplichtingen te voldoen”, zegt politicoloog Marieke de Goede. Zij doet sinds 2001 onderzoek naar regelgeving op het gebied van terrorismefinanciering. “Het lastige is dat het onduidelijk is wie er toezicht houdt op World-Check. De banken vallen onder het toezicht van de Nederlandse bank. Maar World-Check?” Iedereen wijst naar elkaar, concludeert De Goede.
World-Check heeft in de kleine lettertjes staan dat banken en andere klanten zélf ook onderzoek moeten doen. De banken zeggen dat zij geen onderzoeksorganisaties zijn, en wijzen naar de overheid, en naar de klant. Als er onjuiste informatie in World-Check staat, moet-ie daar maar aankloppen om dat te laten corrigeren. De overheid wijst erop dat banken transparant moeten zijn naar hun klanten toe, en moeten vertellen op welke informatie zij hun keuzes baseren.
“Wij moeten een risico-afweging maken”, zegt Willemsen van de Nederlandse Vereniging van Banken. Rekeningen van personen die in World-Check staan vermeld als PEP – politically exposed person, worden extra vaak gecheckt. “Onze toezichthouder kijkt heel goed hoe wij risico’s inschatten”, vervolgt ze. “Ik moet wel een heel goed verhaal hebben als ik een betaling laat doorgaan aan iemand die door World-Check bestempeld wordt als terrorist.”
Baby’s, een misdaadverslaggever en een aardappelboer
Zo kan het dus gebeuren dat banken betalingen weigeren en rekeningen blokkeren op basis van een commerciële lijst.
Wij bestudeerden de afgelopen vijf maanden de Nederlandse vermeldingen op de lijst en we schrokken ons rot. De database barst van de obscure bronnen en verouderde informatie.
Ten eerste is er de categorie met PEPs, politically exposed persons. Dat zijn hoge politici en – omdat is gebleken dat dictators rekeningen van naasten gebruiken om geld weg te sluizen – hun familieleden. Daarom staat de moeder van premier Mark Rutte op de lijst, en de echtgenoot van staatssecretaris Sharon Dijksma. Maar ook de vader van Mark Rutte staat op de lijst, terwijl die al in 1988 is overleden. En we zien dat een enthousiasteling op één dag ook een lading kinderen heeft toegevoegd. De bron: de website Baby’s van bekende Nederlanders en Vlamingen.
En niet alleen landelijke politici staan op de lijst. Bestuurders van zelfs de allerkleinste gemeentes van ons land zijn op de lijst geplaatst. Ook de volledige familie van Jan-Eric Geersing, handelaar in aardappelpoten, staat in WorldCheck, omdat hij in 2004 statenlid werd in Flevoland voor de ChristenUnie. “Ik? Van al die Nederlanders? Dan sta ik wel erg hoog in de ranking, terwijl dat totaal onzinnig is.”
Misdaadverslaggever Peter R. de Vries is ook een PEP. Omdat hij in 2005, samen met Klaas Wilting en Jan Nagel (ook op de lijst), de Partij voor Rechtvaardigheid, Daadkracht en Vooruitgang oprichtte. De Tweede Kamer hebben ze nooit gehaald, maar World-Check heeft nooit de moeite genomen om ze van de lijst te verwijderen.
Politiek gekleurd
Minder onschuldig is de categorie ‘CRIME’. Daarop staan de echte criminelen, zoals Willem Holleeder, Dino Soerel en een lading maffiabazen. Maar ook ene Petrus van Wanrooij staat erop, omdat hij in 2004 twee XTC-pillen kocht in een chique nachtclub in Singapore. Niet slim, maar is hij dan net zo’n risico voor de bank als de hoofdrolspelers in het liquidatieproces? En hoe zou Guus Hiddink het vinden, als hij ontdekt dat hij ook in die categorie is ingedeeld?
En dan zijn er nog de 310 Nederlanders die bestempeld zijn als terrorist, onder wie milieuactivist Sunny Ofehe. De Nederlandse staat merkt maar 118 personen aan als terrorist, en 99 daarvan zijn ná 2014 toegevoegd (en staan dus niet in de kopie van de World-Check-lijst die wij hebben bekeken).
“De moeder van Mark Rutte staat op de lijst, en meerdere baby's van Tweede Kamerleden
Misdaadverslaggever Peter R. de Vries is ook een PEP. Omdat hij in 2005, samen met Klaas Wilting en Jan Nagel (ook op de lijst), de Partij voor Rechtvaardigheid, Daadkracht en Vooruitgang oprichtte. De Tweede Kamer hebben ze nooit gehaald, maar World-Check heeft nooit de moeite genomen om ze van de lijst te verwijderen.
Politiek gekleurd
Minder onschuldig is de categorie ‘CRIME’. Daarop staan de echte criminelen, zoals Willem Holleeder, Dino Soerel en een lading maffiabazen. Maar ook ene Petrus van Wanrooij staat erop, omdat hij in 2004 twee XTC-pillen kocht in een chique nachtclub in Singapore. Niet slim, maar is hij dan net zo’n risico voor de bank als de hoofdrolspelers in het liquidatieproces? En hoe zou Guus Hiddink het vinden, als hij ontdekt dat hij ook in die categorie is ingedeeld?
310 Nederlanders zijn bestempeld als terrorist
En dan zijn er nog de 310 Nederlanders die bestempeld zijn als terrorist, onder wie milieuactivist Sunny Ofehe. De Nederlandse staat merkt maar 118 personen aan als terrorist, en 99 daarvan zijn ná 2014 toegevoegd (en staan dus niet in de kopie van de World-Check-lijst die wij hebben bekeken).
Personen worden toegevoegd op basis van nieuwsberichten, bijvoorbeeld als er een grote arrestatieactie is geweest. Als blijkt dat personen daarbij ten onrechte zijn opgepakt, wordt niet de moeite genomen om ze uit de World-Check-database te verwijderen.
Anderen zijn toegevoegd op basis van gepolitiseerde informatie. Allerlei mensen van Sri Lankaanse komaf zijn bijvoorbeeld toegevoegd als Tamil-terroristen na meldingen vanuit de Sri Lankaanse overheid. Terroristische PKK’ers belandden in de lijst na berichten uit Turkije. En terwijl de president van Eritrea en zijn rechterhand (die worden beticht van misdaden tegen de menselijkheid) enkel worden genoemd als ‘politici’, staan oppositiepartijen in het systeem als Terrorist. Daarbij de tekst: ‘Zij willen het regime van Eritrea destabiliseren en een transitieregering installeren.’
“310 Nederlanders zijn bestempeld als terrorist
Personen worden toegevoegd op basis van nieuwsberichten, bijvoorbeeld als er een grote arrestatieactie is geweest. Als blijkt dat personen daarbij ten onrechte zijn opgepakt, wordt niet de moeite genomen om ze uit de World-Check-database te verwijderen.
Anderen zijn toegevoegd op basis van gepolitiseerde informatie. Allerlei mensen van Sri Lankaanse komaf zijn bijvoorbeeld toegevoegd als Tamil-terroristen na meldingen vanuit de Sri Lankaanse overheid. Terroristische PKK’ers belandden in de lijst na berichten uit Turkije. En terwijl de president van Eritrea en zijn rechterhand (die worden beticht van misdaden tegen de menselijkheid) enkel worden genoemd als ‘politici’, staan oppositiepartijen in het systeem als Terrorist. Daarbij de tekst: ‘Zij willen het regime van Eritrea destabiliseren en een transitieregering installeren.’
Impact op de moslimgemeenschap
De journalisten uit de andere landen die meewerkten aan The Blacklist Project stuitten op vergelijkbare resultaten. Zo meldt De Tijd dat de Belg Pascal C. is aangemerkt als mogelijk lid van een groep die Jihadstrijders naar Irak stuurde. ‘Nergens staat te lezen dat hij al in maart 2010 werd vrijgesproken door de correctionele rechtbank van Brussel.’ De bron: een obscure anti-terrorismeblog.
Opvallend is de hoeveelheid hulporganisaties op de World-Check-list. We vinden onder meer Greenpeace, Artsen zonder Grenzen, PETA, Rainforest Action Network, Tibetan Youth Congress, Human Rights Watch, Cordaid en Stichting Doen op de lijst.
Ook activisten worden extra in de gaten gehouden. Iedereen rondom Wikileaks staat op de lijst.
Klokkenluider Chelsea Manning is ingedeeld in de categorie CRIME. Occupy Wall Street staat vermeld vanwege de link met de hackergroep Anonymous.
We hebben indicaties dat met name hulporganisaties problemen kunnen ondervinden met het overmaken van hulpgeld aan partnerorganisaties. Is dit inderdaad het geval? We worden graag getipt over concrete voorbeelden, zodat we een vervolgonderzoek kunnen starten.
The Intercept ontdekte dat Ihsan Bagbi, hoogleraar Islam Studies, als terrorist wordt aangemerkt op basis van een extreemrechtse website. ‘De World-Check-lijst doet me denken aan de eerste jaren na 9/11, toen iedere moslim die actief was binnen de gemeenschap op een of andere lijst belandde en daardoor steeds werd aangehouden en gefouilleerd.’ Dat er nu nog zo’n lijst is, wereldwijd, vindt hij ‘zeer zorgwekkend. Ik weet niet wat de impact hiervan is op andere Moslims. Worden er bankaccounts geweigerd of gesloten? Leningen geweigerd? Dit is heel verontrustend.’
In de VS zijn 1300 inwoners door World-Check aangeduid als terrorist. Gaat het om moslims, dan zijn rechts-extremistische websites veelal de enige bron.
“World-Check heeft een duidelijke privacy statement op de website. Daarop staat ook hoe je ons kunt benaderen als je denkt dat de informatie in onze database niet accuraat is”, dat zegt David Crundwell, senior vice-president corporate affairs van Thomson Reuters in antwoord op de lange lijst met vragen en bevindingen die we aan de organisatie hebben voorgelegd. “Helaas kunnen we vanwege Data Privacy Rules niet alle vragen beantwoorden, […] maar als we informatie uit blogs gebruiken dan zetten we dat er duidelijk bij. Dit wordt gedaan door researchers die gespecialiseerd zijn in onderwerpen zoals sancties, terrorisme en georganiseerde misdaad.”
Volgens Crundwell is het belangrijk om te vermelden dat “opname in World-Check niet betekent dat iemand schuldig is aan een misdaad. Daarom staat bij elk profiel dat de accuraatheid van de informatie geverifieerd moet worden met de persoon in kwestie, voordat actie (zoals het sluiten van een bankaccount, red.) wordt ondernomen.”
Wil je weten of je op de lijst van World-Check staat, of vragen of Thomson Reuters je gegevens aanpast? ‘Request details’ via het formulier op de World-Check-website.
Actie ondernemen? Aleid Wolfsen is het hoofd van de Autoriteit Persoonsregistratie, de instantie die in Nederland toezicht houdt op privacy van de burgers. “Ik had nog nooit gehoord van World-Check”, zegt hij in een eerste reactie. “Ik wist niet dat deze commerciële database wordt gebruikt door banken in Nederland.” Ook al zit World-Check officieel in Engeland, in mei 2018 wordt een nieuwe Europese privacywet van kracht die maakt dat de Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens ook klachten kan behandelen of doorgeven.“Iedereen heeft het recht om te weten wat een instantie over je heeft, of het nou de overheid is of een privaat bedrijf. Banken moeten transparant zijn, vraag het gewoon!”
Pas als Wolfsen concrete meldingen krijgt, kan hij een onderzoek naar World-Check opstarten. Heb je problemen met je bank, en denk je dat dat veroorzaakt is door informatie die niet klopt, of die illegaal is verkregen? Meld je dan vooral bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Wolfsen: “Wij houden zeer aanbevolen. Het gaat niet om kleine dingen: dit gaat om fundamentele rechten. Wij staan pal voor de grondrechten van burgers.”
Finsbury Park Moskee vs. World-Check
Mag dit allemaal? Nee, zo blijkt uit een recente rechtszaak in Engeland. De Finsbury Park Moskee (helaas bekend door de aanslag op moskeegangers van een week geleden) spande afgelopen jaar een rechtszaak aan tegen World-Check. In 2014 werden de rekeningen van de moskee ineens bevroren. Ze hadden geen idee waarom. Al in 2005 onderging de moskee een grondige reorganisatie. Alle contacten met jihadistische predikers werden verbroken. Sterker nog: de moskee investeerde bewust in goed contact met de buurt. Er worden maaltijden aangeboden aan daklozen en bijeenkomsten georganiseerd tegen racisme. Bij de laatste bijeenkomst waren ook een Joodse Rabbijn en een voorvechter van homorechten aanwezig.
Nieuwszender BBC onthulde dat de moskee, ondanks al deze veranderingen, nog altijd onder de noemer ‘terrorist’ in de database van World-Check stond. Daarom had HSBC de bankrekening gesloten, en daarom weigerden ook andere banken de moskee als klant.
“We hebben World-Check eerst een sommatie gestuurd”, vertelt Farooq Bawja, advocaat van de moskee. “World-Check ontkende iets fout te hebben gedaan. ‘Wij staan achter onze bronnen’. Uiteindelijk boden ze ons een kleine correctie aan.” Daarmee ging de moskee niet akkoord. Ze brachten de zaak naar High Court. “Het ging niet om het geld. Het ging niet om hun ego, maar om het feit dat ze onterecht werden beschuldigd van misstanden.” World-Check schikte en betaalde £ 10.000,-. Belangrijker waren de excuses.
Kleine lettertjes
“Mensen staan er niet dagelijks bij stil, maar een bankrekening is zó belangrijk voor je functioneren aan de maatschappij”, zegt hoogleraar Marieke de Goede. “Zonder bankrekening kun je geen salaris ontvangen en ook geen uitkering. Je kunt geen verzekering afsluiten.” En als je geen betalingen kunt doen, kunnen zelfs basisdiensten zoals gas, licht en water worden afgesloten.
“Er komen ongeveer 20 rechtszaken tegen World-Check aan
“Finsbury Park Mosque tegen World-Check was een testcase”, zegt advocaat Bawja. “De eerste zaak van deze soort. Nu de winst zijn we meteen gaan werken aan vergelijkbare casussen. Er komen ongeveer 20 rechtszaken tegen World-Check aan.”
“Een probleem van World-Check is dat de lijst geheim is”, zegt De Goede. Mensen weten niet dat ze in World-Check staan. In de kleine lettertjes van het contract is opgenomen dat banken mensen niet mogen vertellen dat ze op de lijst staan. En als banken een ongebruikelijke transactie doorgeven aan de Financial Intelligence Unit van de politie, moet dit – in het kader van eventueel opsporingsonderzoek – geheim blijven. De Goede: “Je kunt eigenlijk geen inzage krijgen, tenzij je een hele goede advocaat hebt. Het is niet altijd helder op basis waarvan World-Check mensen op de lijst zet, of hoe ze omgaan met klachten.” Een ding is duidelijk: je komt er niet zomaar vanaf.
“Aanslagen zijn goedkoop”
In de strijd tegen terrorisme nemen we veel voor lief: extra surveillance, soms zelfs een onterechte arrestatie. Maar wat nou als al die maatregelen niet eens helpen?
“World-Check bestaat vooral uit heel veel verzamelde krantenberichten”, zegt terrorismeonderzoeker Jelle van Buuren van Universiteit Leiden. “Het is de vraag wat de waarde van die informatie is.”
Met hulp van de researchdesk van de VPRO hebben we geanalyseerd wanneer bekende terroristen op de World-Check-lijst zijn gezet. Dit was pas nádat ze een aanslag hadden gepleegd. Als het doel is om aanslagen te voorkomen, dan komt de waarschuwing in World-Check dus te laat, concludeert Van Buuren. “Het is gebakken lucht verkopen.”
“Zo’n aanslag als in Nice of Berlijn is niet te voorkomen door transacties te monitoren
“Al die extra meldingen door World-Check creëren vooral veel overbodig werk”, zegt researcher Tom Keatinge van de onafhankelijke security-denktank RUSI. “Allemaal valse meldingen vanuit de banken naar de autoriteiten die op zoek zijn naar terroristische activiteiten.” Daar zien ze door de bomen het bos niet meer.
Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.
Dat kan al vanaf 6 euro per maand
