De politisering van de hulp

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Het kabinet Balkenende-IV staat een ambitieus buitenlandbeleid voor ogen. Zowel op Europees als op mondiaal niveau wil de regering internationaal meer samenwerken en een actieve voortrekkersrol spelen. Het regeerakkoord en de Miljoenennota 2008 worden gekenmerkt door zes pijlers, waarvan de eerste een ‘actieve en constructieve rol van Nederland in Europa en in de wereld’ bepleit. Ook de begroting van Buitenlandse Zaken spreekt zelfverzekerd over het ‘politieke leiderschap’ van Nederland in een veranderende wereld, op basis van een ‘morele oriëntatie’ van democratie en vrijheid. Een tikkeltje aanmatigend, maar een politiek spannend uitgangspunt voor het buitenlandbeleid en het ontwikkelingssamenwerkingbeleid. De dominee is weer terug.
 

Investeringen van kabinet 2008 – 2011

Gemiddelde reële groei van de netto uitgaven per pijler 2008 – 2011 in %

Uit de begroting zelf blijkt direct dat de dominee in het aloude conflict met de koopman verzeild raakt. Allerlei maatschappelijke

Pijler 1: Een actieve en constructieve rol van Nederland in Europa en de wereld 0,5

Pijler 2: Een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie

2

Pijler 3: Duurzame leefomgeving

2,5

Pijler 4: Sociale samenhang

 3

Pijler 5: Veiligheid, stabiliteit en respect

3,5

Pijler 6: Overheid als bondgenoot en dienstbare publieke sector

1,5
Totaal 2,75

ontwikkelingen staan op gespannen voet met de internationale ambities van dit kabinet. Het Nederlandse kabinet beseft dat de ‘hardwerkende mensen’ zich zorgen maken om de persoonlijke gevolgen van de mondialisering en de zich verder ontwikkelende Europese Unie. Het kabinet sluit hiervoor zijn ogen en oren niet en in de begroting wordt het buitenlandbeleid van Nederland duidelijk aan het nationale belang gekoppeld: multilateralisme is goed, maar Nederland moet assertief zijn in het uitdragen en realiseren van haar eigenbelang.

Dit realistische buitenlandbeleid wordt duidelijk als we de investeringen van het kabinet onderling vergelijken (zie kader ‘Investeringen van kabinet 2008 – 2011’). De investeringen in pijler 1 zijn in verhouding veel kleiner dan de investeringen binnen de andere vijf pijlers. Dit kabinet investeert vooral nationaal, gericht op nationale vraagstukken als goed onderwijs, ‘prachtwijken’ en respect.

 

Onsamenhangend

Het in de begroting van Buitenlandse Zaken voorgestelde beleid is oud beleid dat wordt gecontinueerd of geïntensiveerd. De mogelijkheden tot wijzigingen zijn vanwege de langlopende verplichtingen van Buitenlandse Zaken beperkt. Dit neemt niet weg dat de Begroting 2008 nieuwe invalshoeken heeft en op sommige beleidsterreinen een nieuw perspectief.

‘Congo is het Duitsland van Afrika’
‘De private sector wordt gelukkig meer en meer gezien als de motor van economische groei. Dat is terecht. Lees verder >>>

De concrete impact van de beleidswijzigingen is vooralsnog moeilijk in te schatten. De beleidswijzigingen en ombuigingen in de te besteden middelen zijn veelal nog abstract verwoord, soms onsamenhangend en een enkele keer zonder duidelijk te meten resultaten geformuleerd. Veel voornemens moeten nog worden uitgewerkt in notities of beleidsbrieven. Voor hun schrijftempo verdienen de verantwoordelijke ministers Verhagen (CDA) en Koenders (PvdA) een mager zesje.

 

Financiële ombuigingen

De begroting voor cijferfetisjisten: financiële ombuigingen. De ramingen van de begrotingsuitgave van 2008 vergeleken met de ramingen van de begroting 2007 van het vorige kabinet (getallen geven toename/afname weer ten opzichte van de totalen voor de ramingen van het vorige kabinet).

Op denkkracht en visie scoren de ministers hoger. Het voorgestelde beleid is spannend: het creëert politieke ruimte en nieuwe beleidsmogelijkheden. Waren de begrotingen de

Wat 2008  2009  2010  2011 
Mensenrechten 13

Wederopbouw en fragiele staten 

52  75  88  88 

Goed Bestuur en Democratisering

12 

Afdrachten EU 

-162  69  -251  67 

Europees Ontwikkelings Fonds 

-3  -6  -1  -1 

Overige Armoedebestrijding 

-93 -250  -98  -383 

Ondernemingsklimaat 

130  158  53  60 

Groei en verdeling 

20  30  40  40 

Onderwijs 

-49  29  28  28 

Gender 

21  30  35  35 

Reproductieve Gezondheid 

51  66  69  69 

Schokland 

14  14  13 

Sport en OS 

afgelopen jaren technocratisch van karakter, deze begroting is visionair met een politiek morele ondertoon. Sommige beleidsterreinen worden vanuit een nieuw perspectief bekeken. Dit leidt tot verrassende nieuwe accenten binnen het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid en nieuwe kansen en mogelijkheden voor het maatschappelijk middenveld. Ontwikkelingssamenwerking is (weer) politiek: een politieke dialoog over de verdeling van welvaart is nodig. Zullen deze zalvende woorden van de dominee de koopman overtuigen?

Het is hoopgevend dat in de begroting financiële ruimte wordt gecreëerd om de beleidsaccenten

 Bron: Begroting BuZa 2008 (x 1.000.000 euro)

financieel mogelijk te maken (zie ‘Uitgaven buitenlandbeleid en ontwikkelingssamenwerking’).

‘Nieuw geld voor duurzame energie?’
‘In het Coalitieakkoord is de toezegging gedaan dat ‘er de komende kabinetsperiode bovenop de 0,8% BBP (het ODA budget) extra middelen voor ontwikkelingssamenwerking vrijgemaakt en geoormerkt worden voor duurzame energie’ (Coalitieakkoord, pagina 14). De extra inzet voor duurzame energie voor ontwikkelingslanden lijkt vooralsnog niet bovenop de 0,8 procent van het bruto binnenlands product, maar uit de bestaande 0,8 procent te komen. Het is daarnaast niet geheel duidelijk of er in 2008 25 miljoen euro of – zoals in het Coalitieakkoord toegezegd en in de Miljoenennota 2008 gereserveerd – 50 miljoen euro zal worden besteed aan duurzame energie voor ontwikkelingslanden. Het wordt in de begroting ook niet helder waar de extra ODA-middelen voor duurzame energie voor gebruikt worden en hoe deze middelen zich verhouden tot de vier doelstellingen in pijler 6.’

Cordaid Zie voor de volledige reactie www.cordaid.nl

Wat opvalt is een verschuiving van de post ‘armoedebestrijding’ naar de posten ‘wederopbouw en fragiele staten’, ‘ondernemingsklimaat’ en ‘groei en verdeling’. Daarnaast investeert dit kabinet in ‘mensenrechten’ en enkele specifieke Millenniumontwikkelingsdoelen (MDG’s), zoals ‘gender’ (MDG 3)’, ‘reproductieve gezondheid’ (MDG 5) en ‘onderwijs’ (MDG 2). Deze financiële verschuivingen geven een goed beeld van de keuzes die door het kabinet worden gemaakt.
 

 

Afghanistan

Geheel onverwacht komen de nieuwe invalshoeken niet. In speeches heeft minister Koenders dit voorjaar al het een en ander laten doorschemeren. Zo legt het kabinet, zoals gezegd, de nadruk op het politieke leiderschap dat Nederland in een veranderende wereld heeft en ook daadwerkelijk wil tonen. Onze ‘morele oriëntatie’, gericht op waarden als democratie en vrijheid, geeft ons een verantwoordelijkheid om stabiliteit, veiligheid en wederopbouw te bewerkstelligen. Nederland heeft haar krijgsmacht hierop aangepast, heeft hiermee ruime ervaring opgedaan en is op dit terrein een geloofwaardige partner gebleken.

 

Nederland loopt niet weg van haar verantwoordelijkheid en wil naar vermogen bijdragen aan wederopbouwmissies om stabiliteit, veiligheid en wederopbouw in fragiele staten te bewerkstelligen. Dat betekent wel dat voor de ISAF III-missie in Afghanistan veel geld nodig is. In 2008 is dit wederom meer dan verwacht, ook met de extra middelen toegezegd in de Miljoenennota. De begroting gaat ervan uit dat er in het voorjaar extra middelen nodig zijn en maakt daarvoor de nodige reserveringen die zijn ingeboekt op de Defensiebegroting onder de HGIS-uitgaven (Homogene Stuurgroep Internationale Samenwerking: een aparte budgettaire constructie waarbinnen alle buitenlanduitgaven van de verschillende departementen samenkomen.)

‘Onvoldragen en onrealistisch’
‘Ik vind de begroting van Koenders onvoldragen en onrealistisch. Lees verder >>>

Ook op het gebied van mensenrechten ambieert Nederland politiek leiderschap. Waren mensenrechten voorheen een ‘wezenlijk bestanddeel’ van het buitenlandbeleid, voor dit kabinet is het een ‘vast spoor’. Nederland hecht aan een krachtige internationale rechtsorde en zal een actieve voortrekkersrol spelen in de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Ook binnen eigen bilaterale contacten, al dan niet in EU-verband, zet Nederland mensenrechten hoog op de agenda.

‘Aandacht vrouwen en minderheden hoog tijd’
‘Deze minister begrijpt dat een vitale democratie zorgt voor een juiste machtsbalans tussen overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Lees verder >>>

Bovendien gaan mensenrechten meer expliciet onderdeel uitmaken van het beleidsoverleg met de partnerlanden. Vooral de bescherming van mensenrechtenactivisten heeft daarbij prioriteit. In de nieuwe mensenrechtenstrategie, die gepresenteerd zal worden aan het eind van het jaar, maakt Nederland zich sterk voor de wereldwijde implementatie van de universele mensenrechtenstandaarden. Rechten van vrouwen en godsdienstige onverdraagzaamheid zullen in 2008 evengoed door Nederland geagendeerd worden.

 

Pro poor

‘Koenders durft risico’s te nemen’
‘Deze minister zorgt voor een kentering. Lees verder >>>

Het kabinet wil in multilateraal verband meer samenwerken met andere landen, met bedrijven en met het maatschappelijk middenveld, zowel in het Noorden als in het Zuiden. Veel nadruk is er voor de ontwikkeling van de particuliere sector in ontwikkelingslanden als een van de voorwaarden voor economische ontwikkeling en armoedebestrijding.

 

‘Discussieer over rol ngo’s’
‘Ontwikkelingssamenwerking zou eens wat vaker op de trom mogen slaan over wat er goed gaat in de wereld. Studies Lees verder >>>  

Door middel van het verbeteren van het ondernemersklimaat in ontwikkelings- landen kan pro poor growth worden bewerkstelligd. In het verbeteren van het ondernemingsklimaat investeert dit kabinet dan ook fors (zie ‘Uitgaven buitenlandbeleid en ontwikkelingssamenwerking’), onder andere via het Programma Samenwerking Opkomend Markten (PSOM). Maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) is integraal onderdeel van het beleid om de particuliere sector in ontwikkelingslanden te stimuleren. Het Nederlandse bedrijfsleveninstrumentarium wordt daarbij meer op het midden- en kleinbedrijf gericht en ontwikkelingsrelevant gemaakt, onder andere via de herziene regeling voor ‘Ontwikkelings Relevante Export Transacties’ (ORET). ORET

‘Bevorder ethisch-moreel leiderschap’

‘De politisering van het concept van goed bestuur in ontwikkelingssamenwerking, zoals Bert Koenders die voorstelt, kan een echte doorbraak worden. Lees verder >>>

nieuwe stijl moet in 2009 beginnen. Ook voor de nog lopende ORET-uitgaven zullen mvo-criteria beter van toepassing worden gemaakt.
 

Pro poor growth is ook het eerlijk verdelen van de welvaart. Het kabinet legt hierop een accent en zegt te willen investeren in een verdelingsmechanisme en een politieke dialoog. Ontwikkelingssamenwerking moet worden gepolitiseerd. Het beleid zal middels politieke dialoog met bijvoorbeeld de ontvangende landen en de Wereldhandelsorganisatie streven naar een eerlijkere verdeling en landen en organisaties aanspreken op hun verantwoordelijkheid daarin.

 ‘Vergeet conflictpreventie niet’
Het is goed dat er extra aandacht en geld komt voor conflictgebieden. Lees verder >>>

Het maatschappelijk middenveld heeft als een countervailing power een cruciale rol in deze politieke dialoog. Het ministerie wil samenwerken met het maatschappelijk middenveld en dit ook opbouwen, ondersteunen en versterken middels programma’s. Concreet zal bij het mensenrechtenbeleid worden gezocht naar verruiming van de mogelijkheden om ngo’s te ondersteunen.

‘Betrek migranten bij beleid’
‘De plannen van de minister zijn ambitieus. Grotere aandacht voor de rol van vrouwen in ontwikkelingslanden, het plan dat bedrijven uit de derde wereld ook aanspraak kunnen maken op ORET-subsidies: dat klinkt goed. Maar wat ik mis is de aandacht voor migranten. Migranten kunnen zo’n belangrijke rol spelen: zij sturen geld en goederen naar hun land van herkomst, zij hebben contacten daar. Daarom moet je ze betrekken bij het beleid. Ja, Koenders zegt dat hij dat wil, maar dat zei de vorige minister ook al. Wij hebben als enige migrantenorganisatie subsidie gekregen in de medefinancieringsronde, maar er zijn nog zoveel meer migrantenorganisaties. Hoe Koenders migranten wil betrekken bij ontwikke-lingssamenwerking, blijft mij veel te vaag.’

Radj Bhondoe, directeur Seva Network Foundation

Een duidelijke verschuiving is ook de politieke aanpak van het groei- en verdelingsvraagstuk door middel van het aangaan van een sociaal-economische dialoog in ontwikkelingslanden. Hierbij worden naast overheden ook andere partijen genoemd, zoals vakbonden, bedrijfsleven en werkgeversorganisaties en banken. Het sociaal-economische poldermodel is hierbij een wenkend voorbeeld.

 

Internationale duurzaamheid

Het kabinet spreekt van het ontstaan van ‘donorwezen’. Dit zijn landen waar de MDG’s verre van behaald worden en de armoede heel groot is, maar waar vanwege de voorwaarde van goed bestuur de afgelopen decennia relatief weinig steun naartoe is gegaan. Koenders en Verhagen zien goed bestuur niet langer als een voorwaarde voor hulp, maar als een doel en randvoorwaarde van ontwikkeling. Fragiele staten en (post)conflictstaten zijn een belangrijke doelgroep van het ministerie. In deze landen wordt extra geld geïnvesteerd om de MDG’s te halen. Deze investeringen zijn risicovol omdat ze in een kwetsbare omgeving plaatshebben en daarmee moeilijker te verantwoorden zijn. Het ministerie wil dit ondervangen door een bilaterale politieke dialoog met het ontvangende land op te zetten.

‘We verstoppen ons achter de MDG’s’ ‘Teleurstellend. Ik ontdek weinig nieuwe dingen in de begroting. Lees verder >>>

Een ander spannend aandachtspunt in de begroting is internationale duurzaamheid binnen ontwikkelingssamenwerking. In het coalitieakkoord en de Miljoenennota zijn hiervoor extra middelen bovenop de bestaande ontwikkelingshulpmiddelen gereserveerd: 500 miljoen euro extra tot in 2011. Hierbij ligt veel nadruk op het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid, maar de uitwerking is teleurstellend. De Begroting 2008 is niet concreet over de precieze besteding van deze middelen en of deze extra middelen überhaupt beschikbaar zijn. Vooralsnog is er in het beleid sprake van een continuering en een beperkte intensivering van het bestaande beleid op het gebied van milieu en water. Vooral het probleem van de zogenaamde klimaatadaptatiekosten van ontwikkelingslanden blijft abstract en hierop blijft een concrete beleidsinzet achterwege.

 

 Uitgaven buitenlandbeleid en OS    
  2007 2008 
Buitenlandbeleid 1.648  1.610 
Ontwikkelingssamenwerking  4.725  4.888 
 Bron: HGIS nota 2008 (x 1 milj. euro)    

Evengoed interessant is de aandacht voor de rol van vrouwen bij ontwikkeling. In de aanloop naar de begroting heeft Koenders in een aantal van zijn speeches onomwonden en nadrukkelijk hernieuwde aandacht gegeven aan de positie van vrouwen in het ontwikkelingsvraagstuk. Het betrof hier niet zomaar het herkauwen van algemeenheden over gender-en-ontwikkeling, maar het formuleren van specifiek beleid gericht op vrouwen, wat een dappere stap terug is. Koenders’ voorbeelden van

‘Niet concreet genoeg’
‘Dat Koenders aandacht heeft voor het milieu is prima, maar ik mis de samenhang met ontwikkeling. Lees verder >>>

verkrachting als oorlogswapen, de precaire landrechtenpositie van vrouwen, en de schrikbarende moedersterftecijfers zijn schrijnend en rechtvaardigen zijn keuze. De begroting reflecteert duidelijk de ernst van de zorg voor geweld tegen vrouwen in (post)conflictlanden, aanhoudende economische rechteloosheid en de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) van vrouwen.

  

Risico’s
Een spannende begroting levert ook spanningen op. Blijven de nieuwe accenten bij mooie woorden of gaan ze daadwerkelijk een verschil gaan maken?

‘Kies in fragiele staten de beste ngo’
‘Deze minister doet precies waar wij in geloven: investeren in post-conflictgebieden. Lees verder >>>

Ten eerste, de pleidooien van Koenders voor ‘politisering van ontwikkelingssamenwerking’ en ‘risicovol investeren’ zijn mooie intenties maar kunnen op gespannen voet staan met de werkelijkheid van het veld en in Den Haag. Het beoogde investeren in (post)conflictlanden en fragiele staten en met budgetsteun in bilateraal en multilateraal verband, brengt risico’s met zich mee. De sturing en controle over de effectiviteit en efficiëntie van deze investeringen is immers beperkt. Minister Koenders wil dit ondervangen door met een politieke dialoog de ontvangende landen aan te spreken op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun armoedebeleid.

‘Vervuiling budget is teleurstellend’

‘In de begroting ziet Oxfam Novib niets terug van de belofte uit het regeerakkoord van verder gaande initiatieven tot schuldkwijtschelding. Lees verder >>>

Een tweede spanning is het gevolg van de nog steeds toenemende maatschappelijke en politieke behoefte naar verantwoording van de internationale uitgaven. Rondom het buitenlandbeleid en ontwikkelingssamenwerking is een enorme papiermolen aan onderzoeken, evaluaties en verantwoording ontstaan – en het einde is nog niet in zicht. Ook de communicatie om het draagvlak voor beleid te waarborgen breidt zich uit. Waar vorig jaar de nadruk nog lag op het verhogen van het draagvlak voor ontwikkelingsamenwerking in het bijzonder, wordt nu het ontbreken van betrokkenheid van Nederlanders bij het buitenlands beleid in het algemeen als problematisch aangemerkt.

‘Ambitieuze begroting’

‘Het ambitieniveau spreekt me aan. Lees verder >>>

De nieuwe begroting initieert veel plannen om Nederlanders te laten zien wat er concreet met de buitenlandse uitgaven gebeurt en hoe men in het dagelijks leven belang heeft bij een actief buitenlands beleid. Dit is problematisch omdat resultaten van politieke dialoog zich niet direct vertalen in aantallen gebouwde ziekenhuisjes en door leraren bemande scholen, terwijl dit soort indicatoren nog steeds de resultaatmeting van ontwikkelingssamenwerking domineert en daarmee medebepalend is voor het draagvlak voor internationale uitgaven.

‘Capaciteitsversterking niet eenvoudig’
‘Ik juich het toe dat capaciteitsversterking van het maatschappelijk middenveld zo centraal staat in deze begroting.’ Lees verder >>>

De inzet van minister Koenders om ‘risicovol’ te investeren in fragiele staten en (post)conflictlanden vergroot de spanning. Juist in landen zonder goed bestuur is de regie en de verantwoording over de middelen extra moeilijk en is de impact van de investeringen geringer.

  

Dialoog?

Een derde punt van spanning is dat de politieke dialoog met landen en binnen multilaterale instellingen de verantwoordelijkheid is van de minister van Buitenlandse Zaken. Vanuit zijn perspectief spelen andere belangen dan armoedebestrijding een rol. Dat beperkt de ruimte van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking voor het voeren van een politieke dialoog.

Op basis van deze kritische analyse van een politieke dialoog kun je vraagtekens zetten bij de inzet een eerlijkere verdeling van de welvaart na te streven. Ook deze zal via politieke dialoog bewerkstelligd moeten worden. Maar de formule

‘Ondersteun derde wereld bij klimaatonderhandelingen’
‘Op het gebied van milieu en ontwikkelingssamenwerking vind ik dit geen slechte begroting. Lees verder >>>

‘minder armoede = meer welvaart + eerlijkere verdeling’ vergt vooral een internationale, handels-politieke oplossing, waarvoor vooral multilaterale onderhandelingen vereist zijn, naast dialoog.

In de begroting komt ten slotte ook de al eerder genoemde spanning tussen dominee en koopman terug. Zo valt nog te bezien of een nieuwe, stevige mensenrechtenstrategie betekent dat bijvoorbeeld ook de mensenrechtenambassadeur mee op handelsmissie gaat naar landen waarvoor dat relevant is. Dat bilateraal of in EU-verband de mensenrechten in China en Vietnam besproken worden, kan ook uitgelegd worden als protectionisme met een rood tintje. Bovendien wordt het uitgesproken multilateralisme van Nederland ook zeker vanuit nationaal belang ingegeven.

‘Democratisch tekort multilateralen’

‘Uit de begroting spreekt een duidelijke wens van de minister om zoveel mogelijk via multilaterale kanalen te werken, zoals de VN, IFI’s, de NAVO en de EU. Lees verder >>>

De dominee spreekt zalvende woorden, maar weet hij de koopman te overtuigen? De begroting van Buitenlandse Zaken overtuigt wat dat betreft nog niet. Dit komt enerzijds doordat de Koenders-aanpak nog te weinig concreet is uitgewerkt. Anderzijds is het de vraag of Koenders aan de juiste vergadertafels zit en Nederland voldoende positie heeft om hier een doorslaggevende rol te spelen. De politieke dialoog wordt door anderen gevoerd met andere belangen dan armoedebestrijding. De koopman staat sterk.

De belangrijkste accenten

* Nederland moet politiek leiderschap in een veranderende wereld tonen;

* Mensenrechten zijn vast spoor van buitenlandbeleid;

* Goed bestuur is een doel van ontwikkelingssamenwerking en geen voorwaarde voor financiële steun;

* (Post)conflictlanden en fragiele staten zijn een specifieke doelgroep voor armoedebestrijding;

* Armoedebestrijding is economische groei en eerlijke verdeling;

* MDG’s zijn rode draad in ontwikkelingssamenwerkingbeleid;

* Vrouwen zijn cruciale actor in ontwikkeling en conflict;

* Politiseren van ontwikkelingssamenwerking om eerlijke verdeling af te dwingen;

* Nieuwe schulden van ontwikkelingslanden voorkomen in plaats van meer schuldenkwijtschelding;

* Maatschappelijke organisaties en private partijen kunnen innovatieve en katalyserende samenwerkingsvormen gericht op MDG’s indienen bij Schoklandfonds

* Het budget voor ontwikkelingssamenwerking stijgt in 2008 naar 4,9 miljard euro;

* Extra middelen voor internationale duurzaamheid in ontwikkelingslanden en de wederopbouwmissie in Afghanistan;

* Financiële ombuigingen van directe ‘armoedebestrijding’ naar ‘wederopbouw en fragiele staten’, ‘ondernemingsklimaat’ en ‘groei en verdeling’.

* Het kabinet investeert in ‘mensenrechten’ en enkele specifieke Millenniumontwikkelingsdoelen, zoals ‘gender’ (MDG 3), ‘reproductieve gezondheid’ (MDG 3 en 5) en ‘(beroeps-)onderwijs’ (MDG 2).

* De ‘EU afdrachten’ lopen fors terug. De bijdragen aan het Europees Ontwikkelingsfonds gaan iets omlaag ten opzichte van de ramingen van de vorige begroting.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 

 

 

 

Nic van der Jagt en Antoon Blokland zijn beiden als adviseur verbonden aan Bureau Beleidsbeïnvloeding Ontwikkelingssamenwerking. BBO heeft de begroting 2008 in z’n geheel geanalyseerd en dit artikel is hier de weerslag van. Zie voor meer informatie: www.bbo.org

 

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons