‘De film is gemaakt met acteurs die we vonden op de markt’

De film Ixcanul won de Silver Bear Alfred Bauer Prijs op het filmfestival in Berlijn voor een film “die nieuwe perspectieven opent op de filmkunst”. OneWorld bekeek Ixcanul en sprak erover met de regisseur, de 37 jaar oude Guatemalaan Jayro Bustamante. Met de film werd op 14 augustus de zesde editie van World Cinema Amsterdam geopend.

Ixcanul (vertaald: vulkaan) is het verhaal over María, een zeventienjarig Maya-meisje dat leeft op een koffieplantage aan de voet van een vulkaan in Guatemala. Ze droomt van het leven in de stad, maar het enige wat haar te wachten staat, is een gearrangeerd huwelijk met de voorman van de plantage, Ignacio. Als inheemse vrouw is zij niet voorbestemd om naar de stad te vertrekken. Later redt de moderne stad haar leven, maar tegen een hoge prijs. 

Hoe is het verhaal ontstaan?
“De film is geboren toen mijn moeder me voorstelde aan de ‘echte María’, zij vertelde me het verhaal waar Ixcanul grotendeels op is gebaseerd. Door haar ervaringen wilde ik het verhaal vertellen over moederschap en verlies.”

Ik begreep dat de acteurs uit de omgeving komen waar je hebt gefilmd. Kan je daar wat meer over vertellen?
“Ik wilde de film inderdaad maken met acteurs uit de omgeving, maar niet per se met niet-professionele acteurs. De acteurs leven ook niet zo geïsoleerd als de personages. De acteurs leven in een dorp, voorzien van alle basisbehoeften. Maar de meesten heb ik inderdaad gecast in de omgeving waar we hebben gefilmd. Het was vooral moeilijk om vrouwen te vinden die mee wilden of konden werken. De meeste vrouwen kunnen niet in een film spelen, al zouden ze dat willen. Er is bijna altijd een man die daarover beslist. Gelukkig ontmoette ik de weduwe María Telón, die de moeder van María heeft gespeeld, Juana. Zij is een acteur in een straattheatergroep en heeft me geïntroduceerd in haar dorp. Uiteindelijk hebben we de film gemaakt met acteurs die we hebben gevonden op de markt in het dorp en theateracteurs.”

Hoe ging die casting op de markt?
“We zijn op de traditionele markt gaan staan met een bord met “Casting” erop, maar dit had weinig succes. De volgende dag schreven we op het bord “Vacature”. Ineens stond er een rij! We moesten goed opletten dat we mensen kozen die echt geïnteresseerd waren in de film en niet in het geld. Eén van de acteurs die we op deze manier hebben gestrikt is de hoofdrolspeler, María Mercedes (in de film María).”

De film heeft een aantal intieme scènes, bijvoorbeeld de scène waarin María wordt gewassen en gemasseerd door haar moeder, Juana. Hoe gingen de acteurs daarmee om?
“Ik wilde dat de dochter en de moeder een sterke band kregen, dus ze hebben veel tijd doorgebracht in de badkamer waar de scène werd opgenomen. Minstens één keer per week waren ze er, om te leren masseren, maar vooral om vertrouwd met elkaar te raken. Er is nog een intieme scène, namelijk het stuk waarin María oefent met zoenen op een boom. Voor die scène hebben we een week uitgetrokken, samen gingen we het bos in om te oefenen. Om en om kozen we een boom. We gingen net zolang door tot ze zich vertrouwd voelde met de scène. Op het eind waren we zo close dat we dezelfde boom zoenden. Ik vond dat belangrijk, omdat alleen dan de film realistisch overkomt.”

Hoe was het op een film op te nemen in het gebied van de Maya’s?
“Soms was het heel ingewikkeld. De film is opgenomen op een boerderij, kilometers ver van de stad af. Alles uit de film hebben we gemaakt van materiaal van de Maya’s. We hebben een soort eigen wereld gecreëerd. Veel mensen vragen me ook: “Hoe was het om een inkijk te hebben in het leven van de Maya’s?” Maar dat is het zelfde als wanneer ik jou vraag hoe het was om een film op te nemen in Nederland. Ik kom zelf uit Guatemala, waar 80 procent (volgens The World Factbook 40 procent)  van de bevolking behoort tot de Mayabevolking. Voor mij leek het alsof ik samenwerkte met mijn buren.”

Spoiler alert! Hoe was het voor de acteurs om mee te werken aan de film? 
“Ik denk dat de meeste acteurs een soort verantwoordelijkheid voelden om het verhaal te vertellen. Guatemala is één van de koplopers op het gebied van illegale adoptie. Door middel van deze film wilden ze eigenlijk actievoeren voor dit probleem. Ik heb ze uitgelegd dat het geen activistische film wordt, maar ik het wel belangrijk vond om dit verhaal te vertellen.”

En hoe was de samenwerking met niet-professionele acteurs voor jou?
“Ik heb ze nooit gezien als niet-professionele acteurs. Voor mij was het immers ook mijn eerste film en dat gold ook voor de meesten van het team. We hebben een soort familie gebouwd, iedereen was vertrouwd met elkaar. Het contrast tussen de opnamen en het gebied waar we filmden was ook speciaal. Op een gegeven moment kwamen er acteurs naar me toe met de mededeling dat we toestemming moesten vragen aan de vulkaan om er te filmen. Met z’n allen deden we dan de ceremonie. We praatten gezamenlijk met de natuur, wat ervoor zorgde dat we dichterbij elkaar kwamen.”

Hoe gaat het nu met ze?
“Goed, we werken nog steeds samen. Momenteel zijn we bezig de film klaar te maken voor het publiek in Guatemala, waar hij op 27 september uitkomt. María Mercedes is gestopt met school om mee te werken aan de film. Inmiddels is zij weer gaan studeren, maar ze heeft ook weer een casting gedaan voor een nieuwe film. María Telón werkt weer in het theater en staat op de markt waar we ook de casting hebben gedaan. Ze verkoopt een typische Guatemalaanse delicatesse, iguana pepitoria, een leguaan die gekookt is in een saus van pompoenpitten.”

Kijk je uit naar de première in Guatemala op 27 september?
“Ik ben nerveus voor hoe de film daar wordt ontvangen. Ik denk dat de film veel protest gaat opwekken, omdat er in Guatemala veel discriminatie is tegen de Mayabevolking. Maar voordat de film op 27 september wordt getoond, ga ik eerst terug naar de vulkaan. Op een groot scherm kijken we dan naar de film. Zo bedank ik de gemeenschap voor alles wat ze voor ons gedaan hebben. We kwamen eigenlijk met niets en nu hebben we een prachtige film.”