Good Electronics Network organiseerde vorige week samen met Movies that Matter en SOMO de film en debatavond Mining Misery over de duistere kant van kobaltwinning in Congo. Het doel van de avond: een beter begrip van waar onze elektronische apparatuur vandaan komt en het stimuleren van verantwoord consumeren.
Kobalt. Bron: Fairphone/Flickr
Na de 3TG’s (tungsten, tantalium, tin en goud), die sinds 2010 officieel worden erkend als conflict mineralen, komt ook kobalt steeds vaker in opspraak. Congo met zijn grote rijkdom aan mineralen, is ‘s werelds hoofdleverancier van kobalt. SOMO brengt in een recent onderzoek aan het licht dat, net als bij de winning van veel andere mineralen, ook kobalt niet altijd op verantwoorde manier wordt verkregen. Congolese dorpen die de mijncorporaties letterlijk in de weg zitten worden onder grote druk en valse voorwendselen verplaatst. Hierbij worden op grove wijze mensenrechten geschonden.
Kobalt is een mineraal dat wereldwijd in veel batterijen van consumentenelektronica wordt gebruikt. Zo ook in jouw mobiele telefoon en laptop! Moderator Maite Vermeulen (de Correspondent) trapt de avond daarom af met aan alle aanwezigen het verzoek de mobiele telefoon niet op stil te zetten, maar die er juist eens even bij te pakken. Hoe weten we nu of de kobalt in onze telefoon op een eerlijke manier is verkregen?
Mensenrechtenschending en vervuiling
Vier panelleden krijgen de gelegenheid hun visie op kobaltwinning in Congo met het publiek te delen: Emmanuel Umpula (Congolese mensenrechtenactivist, AfreWatch), Fleur Scheele (onderzoeker SOMO), Dirk-Jan Koch (vertegenwoordiger Natuurlijke Hulpbronnen bij het ministerie van Buitenlandse Zaken) en Carla Neefs (Philips Lightning). Voorafgaand aan het debat wordt de korte documentaire Whose wealth? Cobalt from Congo van Myrthe Verweij vertoond. De korte documentaire zoomt in op de gevolgen van de mijnindustrie voor de bevolking van de Katanga provincie in Congo.
Voor het debat spreekt OneWorld al even kort met mensenrechtenactivist Umpula die het probleem in Congo schetst. “Er zijn veel mijncorporaties actief in Congo en die hebben eerder een negatieve dan positieve impact. Door de winning van kobalt worden lokale gemeenschappen vaak onder druk gezet en gedwongen te verhuizen naar een andere streek waar zij alles opnieuw moeten opbouwen. Hier ontvangen zij niet tot nauwelijks compensatie voor.” Een andere negatieve consequentie van de kobaltwinning in Congo is vervuiling. “In de Katanga provincie raken veel rivieren vervuild. In het verleden konden gemeenschappen in deze rivieren vissen maar tegenwoordig is er geen vis meer te bekennen.”
Er vindt geen echt dialoog met de bevolking in de dorpen plaats.
De dorpshoofden, die als enige vooraf over de plannen worden ingelicht, krijgen nieuwe huizen en scholen beloofd door de mijncorporaties maar blijken achteraf vaak om de tuin te zijn geleid. “De grote multinationals hebben geen respect voor mensenrechten”, zegt Umpula gefrustreerd in de documentaire van Verweij. Ondanks herhaaldelijke pogingen van de documentairemaakster om een reactie hierop te ontvangen van één van de mijncorporaties bleef het stil vanuit hun kamp. Umpula: “Er vindt geen echt dialoog met de bevolking in de dorpen plaats. De dorpelingen krijgen alleen medegedeeld wat tussen de staat en de mijncorporaties al besloten is zonder daar zelf nog iets over te kunnen inbrengen.”
Niet alleen omwonende van de kobaltmijnen zijn de dupe van de activiteiten van mijnbouwcorporaties ook de rechten van de arbeiders werkzaam in de mijnen worden geschonden. “De mijnen zijn vaak veel dieper dan wettelijk is toegestaan, er werken teveel arbeiders in één mijn en de werknemers zitten soms drie dagen achtereen onder de grond zonder een glimp daglicht te zien”, vertelt Umpula.
Wie profiteert?
Gebrek aan transparantie is ook een groot probleem. “Wie profiteert er nu eigenlijk van de kobaltwinning in Congo?” vraagt de moderator Vermeulen aan het panel. Umpula reageert: “Ondanks dat er zo’n groot deel van alle kobalt afkomstig is uit Congo draagt het toch slechts 10 procent bij aan het totale staatsbudget. Toen Congo nog Zaïre heette bestond de bijdrage van kobalt aan het staatsbudget nog uit 70 procent. Tegenwoordig zijn er zoveel meer mijnbedrijven actief in Congo en is de productie van kobalt verdubbeld, en toch lijkt de staat er niets aan te verdienen. Dat begrijpen wij niet.” De conclusie van het panel is dat de enige partijen die lijken te profiteren van de kobaltwinning de grote multinational mijncorporaties zijn en, door corruptie, een handvol mensen in de regering.
Corruptie en een gebrek aan capaciteit zorgen ervoor dat de mining code niet wordt nageleefd door de regering.
“Waarom staat de regering dit toe?” vraagt iemand uit het publiek. “De wetten worden niet nageleefd”, antwoordt Umpula, “In Congo bestaat er een mining code die beschrijft wanneer mijncorporaties een vergunning kunnen krijgen om kobalt te winnen in een bepaald gebied. Daarvoor moeten ze aan een aantal eisen voldoen. Corruptie en een gebrek aan capaciteit zorgen ervoor dat deze mining code niet wordt nageleefd door de regering. Vergunning worden toch wel uitgegeven en er vindt geen monitoring plaats, dus mijncorporaties hebben vrij spel om te doen wat ze willen.”
Kobalt productieketen
Scheele, onderzoeker bij SOMO: “De productieketen van kobalt is eigenlijk helemaal niet zo heel ingewikkeld als je het vergelijkt met andere productieketens. De kobalt komt uit een relatief klein gebied in Congo waar slechts een handvol multinationals actief zijn. De helft van alle kobalt ter wereld komt uit deze streek.”
De productieketen van kobalt is eigenlijk helemaal niet zo heel ingewikkeld als je het vergelijkt met andere productieketens.
Neefs, die werkzaam is bij Philips, is het hier niet geheel mee eens. Philips gebruikt zelf slechts in een beperkt aantal producten kobalt maar is wel al sinds 2010 bezig met een strategie rondom de inkoop van verantwoorde grondstoffen waaronder de 3TG’s . Neefs: “De productieketen voor kobalt lijkt op het eerste oog niet heel complex, maar om echt te traceren van welke mijn de kobalt afkomstig is die jij inkoopt blijft moeilijk. Vaak kun je met enige moeite de productie stappen terugleiden tot aan de smelterij, maar de smelterijen gebruiken kobalt uit verschillende mijnen en zullen niet snel vrijgeven welke dat zijn, of ze weten dat zelf niet. Philips werkt daarom met een onafhankelijke controleur die smelterijen selecteert waarvan zeker is dat ze geen gebruik maken van conflictmineralen.”
“Steeds meer bedrijven worden zich bewust van verantwoorde grondstoffen en gaan hier ook pro-actiever naar handelen door zich af te vragen: waar komen de grondstoffen in onze producten eigenlijk vandaan? De overgang naar het werkelijk uitsluiten van onverantwoorde grondstoffen gaat vaak langzaam. De oplossing ligt in het zoeken naar samenwerkingsverbanden met enerzijds peers in dezelfde industrie maar anderzijds moeten ook regeringen en NGO’s betrokken worden om echt resultaat te behalen”, aldus Neefs.
Wie is verantwoordelijk?
Er zijn veel spelers betrokken bij het gehele productieproces van elektronische apparatuur waarin kobalt gebruikt wordt. Volgens Koch van het ministerie van Buitenlandse Zaken hebben die spelers allemaal hun verantwoordelijkheid. “In feite zou iedere stakeholder in de productieketen een pin in het rad kunnen steken om het proces te stoppen en daarmee alle stakeholders dwingen vragen te stellen bij de kobaltwinning in Congo” zegt Koch terwijl hij met zijn pen in de lucht prikt. Volgens Scheele hoeven we alleen van de mijncorporaties weinig medewerking te verwachten.
Iedere stakeholder in de productieketen zou een pin in het rad kunnen steken om het proces te stoppen.
Twee jaar geleden zijn er binnen de Europese Unie afspraken gemaakt over de 3TG’s conflict mineralen. Vrijwillige uitsluiting van conflict mineralen zou de norm worden. Hierover is veel discussie geweest want waarom is er gekozen voor vrijwillige en niet verplichte uitsluiting? Kobalt staat nog niet op de lijst van conflict mineralen. Volgens Koch zou dit niet moeten betekenen dat bedrijven zich nog niet hoeven te verdiepen in waar de kobalt in hun producten vandaan komt. “De Nederlandse overheid probeert bedrijven juist te stimuleren nu al te investeren in dit soort problematiek.”
“Is versterking van de Congolese regering uiteindelijk niet het allerbelangrijkste? Merkt iemand uit het publiek op tegen het einde van het debat. “De Congolese regering is zwak, laat ze niet zwak blijven. Daar zou iets aan gedaan moeten worden.” Alhoewel de gehele zaal het hiermee eens lijkt te zijn benadrukt Koch ook de moeilijkheid daarvan. “Dat is zo’n enorme ingewikkelde klus dat eigenlijk niemand daar zijn vingers aan wil branden.”
De avond wordt toch positief afgesloten. Met een linnen tasje van Good Electronics Network verlaten de panelleden en het publiek de zaal. Het publiek is beter geïnformeerd over de herkomst van hun telefoon en de panelleden vol nieuwe energie om aan de problematiek te blijven werken.
