Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
“Wanneer we een gebouw in Niger voor het eerst openstellen voor het publiek is dat altijd een aangrijpend moment. Mensen kloppen op de muren en vragen: dit is toch geen aarde? Dat kan toch niet? Want bakstenen van aarde, is ondertussen het geloof, die zijn tijdelijk, en voor arme mensen. Beton is voor de eeuwigheid. Het is een bevreemdende ervaring voor mensen om dan minivilla’s gemaakt uit juist die aardebakstenen te zien.”
Mariam Kamara was dit jaar de winnaar van de Prins Claus Prijs voor architectuur. De commissie noemde haar werk een ‘belangrijke bijdrage aan hedendaagse ideeën over moderniteit in Afrika’. Ze stelt de behoeften van gemeenschappen voorop, zegt de commissie, en laat een sterke verbinding zien met de sociale, economische en klimatologische omstandigheden. Op 4 december worden de prijzen van het Prins Claus Fonds uitgereikt in Amsterdam.
Kamara maakt zich hard voor meer erkenning van Afrikaanse architectuur – en ze is niet de enige. Vorige week nog, ging deze tweet viral over de talloze architectuurstijlen binnen het Afrikaanse continent.
I noticed African Architecture isn’t really showcased compared to Asian, European, Middle Eastern and Indian.
So here is a thread of African Architectural styles.
Starting with Nubian pic.twitter.com/3uEhg6uYCQ
— 11 (@Vincredible__) August 31, 2019
Architecten moeten een stap terug doen, zegt Kamara, en zich afvragen of de zogenaamd ‘moderne’ gebouwen die de koloniale tijd heeft gebracht, wel bij de geografie, klimaat en culturele gebruiken van een land als Niger passen. “De gebouwen die volgens Europees ontwerp gemaakt zijn, hebben ons opgezadeld met een infrastructuur die niet werkt: vol met gebouwen waar de airco de hele dag aan moet omdat de materialen die gebruikt zijn voor koude klimaten zijn gemaakt, waar elektriciteit in zit die niemand nodig heeft. Gebouwen die mensen in individuele hokjes opsluiten, terwijl het leven in Niger juist draait om de gemeenschap, niet om zelfvoorzienend en apart wonen.” En erger nog, zegt Kamara, ‘westerse’ gebouwen zijn ontzettend duur om te maken en te onderhouden, aangezien alles geïmporteerd moet worden. “Niger heeft een kleine economie. We graven ons met die dure gebouwen in een gat waar we straks niet meer uitkomen. Aardebaksteen, waar wij mee werken, is 30 procent goedkoper.”
De aardebakstenen huizen van Kamara blijven door het materiaalgebruik en de traditionele methodes van luchtcirculatie lekker koel, geen overbodige luxe in een woestijnklimaat. De gebouwen bieden ruimte om buiten te koken, of te slapen. Er is een binnen-plaats met ruimte voor een boom, een plek waar jongeren van oudsher met elkaar rondhangen. “Je merkt dat wanneer mensen onze ruimtes betreden, ze gelijk weten wat ze ermee kunnen. Ze lopen vaak echt opgetogen rond. Die culturele eisen zijn nooit weggegaan, maar de architectuur heeft ze lange tijd genegeerd.”
Kamara’s bureau, Atelier Masomi, kreeg net internationale aandacht door het herontwerp van een in onbruik geraakte moskeeruimte. In het nieuwe bouwwerk refereert Kamara aan een ander idee dat volgens haar steeds meer onder druk staat: dat islam en wetenschap van oudsher met elkaar verbonden zijn. De moskee is nu een bibliotheek.
“Het gaat erom dat architecten respect tonen voor de mensen voor wie ze ontwerpen
“Het gaat erom dat architecten een basisniveau van respect tonen voor de mensen voor wie ze ontwerpen. Ontwerp kan in die zin mensen onderdrukken maar ook bevrijden en in hun kracht zetten door te zeggen: jouw culturele gebruiken bestaan, jouw cultuur bestaat, jij doet er toe. Lange tijd was de boodschap andersom: jouw cultuur bestaat niet, jij bestaat niet.” Maar dat gebrek aan respect is er eigenlijk niet alleen in Niger. “Ik ben er stellig van overtuigd dat torenflats voor geen enkele cultuur geschikt zijn. Het isoleert mensen.”
“Torenflats zijn voor geen enkele cultuur geschikt
Er zijn bovendien veel traditionele en ingenieuze oplossingen voor het Nigerese klimaat die door de tussenkomst van de koloniale bouwstijl in de vergetelheid zijn geraakt. “Dan heb ik het niet alleen over bouwen met stenen gemaakt van aarde, maar ook over bijvoorbeeld oplossingen om water vast te houden in het regenseizoen. In de moskee hebben we kanalen aangelegd die regenwater tijdens het regenseizoen opvangen. De tank bleek na twee buien al vol. We waren verbaasd en tegelijkertijd opgewekt: nu konden we laten zien hoeveel water er al tijden verspild werd. Het is natuurlijk vreemd dat dit soort simpele oplossingen nu niet gebruikt worden. Maar we hebben lange tijd gekeken naar een plek die niet de onze is.”
Het aantal mensen dat zich begint af te vragen of de focus op het Westen wel zo nuttig is groeit, zegt ze. “Ik merk dat steeds meer jonge mensen die vraag stellen: wat betekent moderniteit eigenlijk? Omdat ze op sociale media steeds bewuster worden gemaakt van ons verleden, maar ook vanwege de enorme hoeveelheid van ons die in de westerse wereld zijn gaan studeren, terugkomen en zeggen: ‘Luister, zo tof is het daar nou ook weer niet.’”
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 21 februari 2019.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
