Achtergrond

‘Alleen meedogenloos eerlijke films helpen trauma’s te verwerken’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Terwijl de politieke spanningen tussen Servië en Kroatië weer oplopen, probeert een generatie filmmakers die opgroeide in Joegoslavië met de Balkanoorlogen in het reine te komen.

Reinier Vriend vroeg filmmakers Zrinko Ogresta en Lidija Zelovic tijdens het Sarajevo Film Festival, hoe film gebruikt kan worden om het verleden te verwerken. Twee voormalig-Joegoslaven: de statige Zrinko Ogresta (57), nu een grijze heer en gerespecteerde meester van de Kroatische fictiefilm, en Lidija Zelovic (45), documentairemaakster die sinds de aanval op haar geboortestad Sarajevo in Amsterdam woont en werkt.

My Own Private WarScène uit My Own Private War.

Dit jaar presenteerden zij hun meest recente films op het Sarajevo Film Festival. Beide films gaan over de oorlog die hun geboorteland verscheurde. Ogresta was te gast bij de eerste editie van het festival, in de toen nog belegerde stad. Hij reisde door de tunnel, de fragiele levensader die Sarajevo met de buitenwereld verbond.

Bijzondere co-productie Kroatië en Servië

Dit jaar presenteerde hij de fictiefilm Aan de andere kant (S One Strane), over de Kroatische echtgenote van een Servische legercommandant die plotseling weer contact krijgt met haar man. Hij is inmiddels uit het strafhof in Den Haag vrijgelaten. Het contact zet het leven van haar en haar kinderen op z’n kop. Bijzonder is dat het gaat om een co-productie tussen Kroatië en Servië. Het thema van verscheurde gezinnen is ook voor het publiek in Bosnië erg herkenbaar, waar Serviërs, Kroaten en Bosniche moslims het tijdens de Balkanoorlogen tegen elkaar opnamen.

[[{“fid”:”50405″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”S one strane (2015.) – Trailer”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”S one strane (2015.) – Trailer”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”S one strane (2015.) – Trailer”,”style”:”height:327px; width:581px”,”class”:”file-file-styles-artikel-volle-breedte media-element”}}]]De trailer van de film S One Strane. Deze is helaas alleen met Franse ondertiteling te bekijken. 

Voor Zelovic is de vertoning in Sarajevo vooral privé van belang. In de documentaire My Own Private War zoekt Lidija naar haar persoonlijke betekenis van de Balkanoorlogen die haar dwongen huis en haard verlaten. Het is een film met veel losse eindjes die de onmogelijkheid van een allesomvattend perspectief tot thema maakt. Het laat de confrontaties zien die Zelovic door de jaren heen is aangegaan met familieleden en vrienden om de oorlog te kunnen duiden.

De haat voor de 'andere kant'

De film ging eerder in Nederland in première, het festival is de eerste kans voor Zelovic om de film te delen met het publiek in haar geboortestad. Ogresta denkt dat zijn film kan bijdragen aan het verwerken van de traumatische oorlogen waarin bevolkingsgroepen van Joegoslavië tegen elkaar werden opgezet en vele burgers het slachtoffer werden. “In deze film staat de haat voor de ‘andere kant’ centraal. Alleen als we die haat – die in onszelf leeft – tot onderwerp maken, kunnen we eerlijk kijken naar wat er is gebeurd en hoe we verder kunnen.”

Aan die eerlijkheid mag niet getornd. “Er worden op dit moment zowel in Kroatië als Servië veel alibi-films gemaakt. Daarin wordt de oorlog gesimplificeerd en wordt de volledige schuld bij de ander gelegd.” Dit soort films kan volgens Ogresta nooit bijdragen aan dialoog en verzoening. “Alleen met films die meedogenloos eerlijk zijn kunnen we die weg inslaan. En daarvoor zal je bij jezelf te rade moeten.”

Aan de andere kant heeft met meedogenloze eerlijkheid laten zien dat zowel in Kroatië als Servië lof geoogst kan worden met een meerduidige boodschap over de Balkanoorlogen. De twijfel over of dat door het publiek geaccepteerd zou worden hield Ogresta niet tegen in zijn keuze van thema en plot: “Dan kun je beter zakenman worden. Je moet durven schreeuwen in een film en je niet laten leiden door welke film het beste verkoopt.”

[[{“fid”:”50406″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Trailer | My Own Private War | Lidija Zelovic”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Trailer | My Own Private War | Lidija Zelovic”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Trailer | My Own Private War | Lidija Zelovic”,”style”:”height:327px; width:581px”,”class”:”file-file-styles-artikel-volle-breedte media-element”}}]]Trailer van de film My Own Private War.

Zelovic is het eens met Ogresta’s aandringen op eerlijkheid. “Die eerlijkheid is zó belangrijk, maar gelijk ook zó moeilijk. Zeker wanneer het op jezelf aankomt. Maar het is een absolute voorwaarde, alleen dan kan het werken.” Het maakproces van ego-documentaire My Own Private War viel haar zwaar. “Het ging verder dan een behoefte, ik moest het verhaal vertellen. Dat kon ik alleen maar doen door alleen maar met mezelf bezig te zijn.”

Ben je nu ineens een Serviër of een Kroaat? 

Zelovic geeft aan nooit een kant te hebben willen kiezen in het multi-etnische conflict dat haar dwong om te vluchten. “Dat lijkt nu heel bijzonder, maar zoals ik me nu voel, zo voelde iedereen zich vijfentwintig jaar geleden. Toen was er geen noodzaak tot onderscheid. Nu ben ik ineens een rare. Terwijl ik denk: hoezo? Hoezo ben je nu ineens een Serviër, een Kroaat?”

Toch weigert ze consequent een ‘bad guy’ aan te wijzen, ook als ze zich in de film geconfronteerd ziet met het militaire verleden van haar neef. “Circumstances rule the man. Als je dat accepteert, dan is het heel moeilijk om boos te op iemand die zwak was, die bang was.” Haar onafhankelijkheid leverde vooral onbegrip op. “Het zorgde voor een enorme eenzaamheid. Om met Tolstoj te spreken: ‘every unhappy family is unhappy in their own way’. Die ervaringen van die oorlog scheiden je af van de mensen om je heen.”

Tijdens de voorstelling in Sarajevo zat de zaal vol. “Naderhand stond iedereen op. Ze zeiden: je vertelt míjn verhaal. Dat was echt belangrijk om te horen. Dat deed me echt wat. Door zo dicht bij mezelf te blijven, heb ik iets kunnen maken waarin al die mensen zich herkennen. Dat we dan toch niet alleen blijken te zijn. Dit is een waardering van een heel ander niveau.”

Lidija Zelovic indrukwekkende film My Own Private War is als 2Doc te zien op NPO-Gemist. Zrinko Orgresta’s S One Strane is voorlopig nog niet in Nederland te zien. 

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons