OESO’s 7 maatregelen om belastingontwijking tegen te gaan

Dat multinationals op grote schaal belasting ontwijken, mag geen verrassing meer zijn. Action Aid liet jaren terug bijvoorbeeld zien dat de eigenaar van biermerk Grolsch, SAB Miller (dat recent nog een bod deed op Heineken) via een uitgebreid netwerk van dochtermaatschappijen nergens echt belasting betaalt. Een ander berucht voorbeeld is Starbucks, dat jarenlang (vrijwel) geen vennootschapsbelasting betaalde.

De OESO presenteerde afgelopen week in aanloop naar de G20-top dit weekend in Australië de eerste zeven maatregelen die moeten helpen belastingontwijking door multinationals tegen te gaan.

De zeven maatregelen op een rij en een uitleg over hoe ze zouden moeten gaan helpen:

• De belastinguitdagingen van de digitale economie benoemen
  De digitale revolutie heeft vergaande gevolgen voor de wereldwijde economie gehad. Denk bijvoorbeeld aan de detailhandel: waarom nog naar de kledingwinkel in de stad als je voor minder geld dezelfde fabriek bij Zalando kunt bestellen, die de broek importeren uit Azië en vanuit hun warenhuis in Duitsland naar jouw huis in Eindhoven sturen? Of aan een energiebedrijf, dat vanuit het hoofdkantoor in Londen in de gaten houdt hoeveel grondstoffen er in het herkomstland gedolven wordt.
  De digitale economie zorgt niet per se voor nieuwe uitdagingen op belastinggebied, maar bepaalde uitdagingen worden wel uitvergroot. Zo worden waardeketens veel langer -denk aan de broek die je bij Zalando bestelt- en zijn er meer schakels waar belasting ontweken zou kunnen worden. Maar de digitale economie zorgt er ook voor dat er makkelijker gesjoemeld kan worden met niet-tastbare bezittingen, zoals merknamen of data. De eerste stap die OESO neemt is het (uitgebreid, ze hebben er 200 pagina's aan besteed) analyseren van de impact van de digitale economie op belastinggebied.
   
• Nationale maatregelen die hybrid mismatch arrangements moeten neutraliseren.
  Het wordt snel ingewikkeld, want wat hybrid mismatch arrangements zijn hoort tot de hogere belastingkunde. In het kort houdt het begrip in dat bedrijven door slim te plannen een heel netwerk kunnen opzetten om in allerlei landen belastingvoordelen op te halen. Als een land bijvoorbeeld in land A en B actief is, en in beide landen een onderneming heeft, zou het in land B een extra 'hybride' onderneming kunnen starten. Die leent geld en betaalt daar rente over. Die rente mag het bedrijf vanwege regelgeving in beide landen in zowel land A als B van het belastbaar inkomen aftrekken. Daarmee daalt het belastingbaar inkomen waarover het moederbedrijf in totaal belasting moet betalen. Maar er zijn veel andere vormen van hybride mismatch arrangements mogelijk.
  De OESO reikt nu maatregelen aan aan nationale overheden om te implementeren waarbij dat soort constructies bestreden kunnen worden.
   
• Schadelijke belastingpraktijken tegengaan
  Overheden kunnen aan bedrijven specifieke aanbiedingen doen op het gebied van belastingverplichtingen, om ze zo te verleiden te investeren in dat land. Het gebeurt veel in Afrikaanse landen waar fossiele grondstoffen gevonden worden. Er is recent bijvoorbeeld gas gevonden in Tanzania en Mozambique. Westerse energiebedrijven zijn daarin geïnteresseerd, maar het aanboren daarvan brengt forse investeringen met zich mee. Om de energiebedrijven te paaien, hebben overheden in het verleden de energiebedrijven belastingvoordelen aangeboden, zoals het niet of nauwelijks belasten van (delen van) de winst. De OESO bestrijdt zulke praktijken, omdat de overheden op die manier niets overhouden aan hun grondstoffen, behalve de initiële investeringen. Bovendien staan westerse energiebedrijven in de rij voor nieuwe bronnen van fossiele grondstoffen. Steeds meer Afrikaanse overheden weten dat. Met deze regel wil de OESO meer transparantie krijgen over dit soort afspraken tussen overheden en bedrijven.
  Daarnaast bestaan er zogenaamde tax rulings, waarmee belastingautoriteiten aan specifieke bedrijven duidelijk maken wat er van hen verwacht aan belastingen de komende jaren. Die rulings moeten transparanter, vindt OESO. Bovendien zouden rulings alleen opgelegd moeten mogen worden aan bedrijven die daadwerkelijk economisch actief zijn in een land, niet aan brievenbusmaatschappijen.
   
• Het tegengaan van misbruik belastingverdragen
  Er bestaan zo'n 3000 bilaterale belastingverdragen tussen landen. Die bestaan om te voorkomen dat twee landen over dezelfde inkomsten belasting willen heffen. Maar bedrijven kunnen er misbruik van maken door aan treaty shopping te doen: als er geen belastingverdrag is dat voordelen biedt tussen het thuisland en het land van de economische activiteit, kan er een dochteronderneming gestart worden in een nieuw "thuisland" dat wel een belastingverdrag heeft met het land van de economische activiteit. Nederland is berucht om z'n vele belastingverdragen, daarom zijn er veel brievenbusmaatschappijen in ons land. We zijn het tweede "thuisland" voor veel internationale bedrijven. De OESO geeft met deze maatregel aan waar landen aan moeten denken voordat ze een belastingverdrag aangaan. Dat is bijvoorbeeld belangrijk voor ontwikkelingslanden, die onderontwikkelde belastingautoriteiten hebben en in onderhandelingen met sterke economieën vaak het onderspit delven.
   
• Nieuwe richtlijnen voor transfer pricing van niet-tastbare bezittingen
  Transfer pricing is de methode om bezittingen van een bedrijf (bijvoorbeeld halfproducten, maar ook immateriële zaken als merknamen) van de ene dochteronderneming aan de andere te verkopen, tegen prijzen die (ver) boven de marktnorm liggen. Op die manier kan de winst in een land met een hoog belastingtarief gedrukt worden.
   
• Het instellen van country by country reporting
  De OESO komt met een model voor bedrijven waarmee ze per land waarin ze actief zijn aangeven wat de omzet, winst, betaalde belasting en andere indicatoren van economische activiteit zijn. Op die manier kunnen belastingautoriteiten controleren of er al belasting betaald is over behaalde winsten en waar. Ngo's en activisten strijden al langer voor het invoeren van country by country reporting, om bedrijven te dwingen duidelijk te maken hoe ze met hun geldstromen omgaan. Het kan bijvoorbeeld ontwikkelingslanden helpen als grote energiebedrijven moeten aangeven hoeveel grondstoffen ze ophalen in een bepaald land en tegen welke prijs ze dat verkopen. Country by country reporting moet ervoor zorgen dat het misbruiken van bijvoorbeeld belastingverdragen makkelijker op te sporen is. Tot nu toe hebben bedrijven geen verplichting om per land waar ze actief zijn te rapporteren, waardoor ze in hun jaarverslagen alles op één hoop gooien en het heel lastig is na te gaan of en waar ze belasting betaald hebben.
   
• Het opzetten van multilaterale belastinginstrument
  Om de ruim 3000 bilaterale belastingverdragen die er nu bestaan te stroomlijnen zou er gewerkt moeten worden aan een multilateraal belastinginstrument. Dat kan lastig worden, want belastingen zijn bij uitstek een nationale gelegenheid. Toch denkt OESO dat zo'n instrument, waarmee overheden hun bilaterale overeenkomsten zouden kunnen aanpassen. Maar hoe zo'n instrument er precies uit zou moeten zien, blijft nog behoorlijk vaag.

De maatregelen zoals ze hierboven staan beschreven zijn pas een eerste stap. De bijbehorende rapporten staan vol met ideeën die nog verder uitgewerkt en stappen die genomen moeten worden. Bovendien is de OESO geen orgaan dat wetten oplegt: dat is het voorrecht van individuele lidstaten. Desondanks hebben alle OESO-leden en de G20 ingestemd met dit actieplan. Dat betekent dat een maatregel als country by country reporting echt ingevoerd kan gaan worden, en dat zou een enorme stap vooruit zijn. Ngo's als Tax Justice Network pleiten er al jaren voor. Maar het het implementeren van deze maatregelen zijn we er nog lang niet, waarschuwen ze. Er moet nog veel meer gedaan worden aan bijvoorbeeld transparantie. Voordat alle bedrijven netjes de belasting betalen die ze horen te betalen, is nog een lange weg te gaan.