Belasting betalen is bij uitstek een nationale aangelegenheid. Nationale overheden leunen voor hun begrotingen stevig op belastinginkomsten. Dat maakt het gemakkelijk voor internationale bedrijven, die vestigingen en dochterondernemingen hebben in vaak tientallen landen, daar misbruik van te maken (bijvoorbeeld door een proces dat profit shifting genoemd wordt, waarbij multinationals hun winst van een dochteronderneming in het ene land naar een dochteronderneming in het andere land schuiven, om zo bij het meest gunstige belastingtarief belasting te moeten betalen). De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), berekende dat grote multinationals slechts 5 procent belasting betalen over hun wereldwijde winst. Voor het midden- en kleinbedrijf (mkb) ligt dat rond de 30 procent.
Iedereen –overheden, maatschappelijke organisaties, internationale organen als OESO – is het erover eens dat voor het tegengaan van belastingontwijking meer samenwerking nodig is tussen de verschillende nationale belastingautoriteiten. En daarvoor is het belangrijk dat ze informatie met elkaar uitwisselen.
Dat lijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Onder het mom van ‘bankgeheim’ kunnen banken weigeren informatie over klanten (bijvoorbeeld rijke individuen of multinationals) af te staan. De OESO publiceerde vorige week een set maatregelen, die ervoor moet zorgen dat dat bankgeheim niet meer geldt als het om belastingstromen gaat. Als landen de OESO-richtlijnen overnemen, moeten ze wetten invoeren waarmee ze banken kunnen dwingen informatie te geven over bijvoorbeeld welke klanten ze hebben, hoeveel rekeningen zij hebben en hoeveel daar op staat.
Bovendien moeten de overheden die informatie jaarlijks gaan delen met ándere overheden. Op die manier kunnen belastingautoriteiten van verschillende landen effectiever met elkaar samenwerken om belastingontwijking aan te pakken. “Deze richtlijn brengt ons dichter bij een wereld waar valsspelers geen plek meer hebben zich te verstoppen”, zei OESO-voorzitter Angel Gurria.
Veel te vrijblijvend
Er is veel kritiek gekomen op de langverwachte publicatie van OESO. Tax Justice Nederland vindt de maatregelen veel te vrijblijvend. “Ook al ondertekent een land het verdrag”, zegt Maaike van Diepen, woordvoerder van Tax Justice Nederland, “dan nog gebeurt de automatische uitwisseling bilateraal. Een land kan er dus voor kiezen alléén met bepaalde landen informatie uit te wisselen.” Van Diepen vreest dat ontwikkelingslanden daar de dupe van worden. “Die hebben slechts beperkte capaciteit om informatie te verzamelen. Het is nu veel te makkelijk voor rijke landen om ze daarom niet te betrekken bij de automatische uitwisseling van informatie.”
Terwijl juist ontwikkelingslanden het meest te lijden hebben onder belastingontwijking. Omdat landen als Kenia of Tanzania weinig geld binnenkrijgen via directe belastingen (zoals loonbelasting of vennootschapsbelasting), moeten ze meer binnenkrijgen via indirecte belastingen, zoals omzetbelasting. Dat werkt ongelijkheid in de hand, want de allerarmsten betalen net zoveel btw op hun dagelijkse boodschappen als de allerrijksten.
Ook internationale belangengroepen vinden de standaard te vrijblijvend. Zowel het internationale Tax Justice Network, Christian Aid als Global Financial Integrity delen de kritiek van Van Diepen. “… de echte test wordt of de standaard een functionerend en effectief systeem neerzet. En of dat systeem echt wereldwijd werkt, met toegang voor lage inkomenslanden”, zegt Heather Lowe van Global Financial Integrity tegen het International Consortium of Investigative Journalists.
Toezeggingen
Volgens de OESO hebben inmiddels meer dan 65 landen publiekelijk gezegd de nieuwe standaard in te voeren. Daaronder is ook Zwitserland, een land dat berucht is om het strenge bankgeheim. Maar volgens Van Diepen is dat een wassen neus: “Zwitserland heeft al aangegeven alleen informatie te gaan uitwisselen met landen met wie ze een sterke economische band hebben.” Wat Nederland van de OESO-standaard vindt, is niet bekend.
De OESO-standaard is volgens haar nog niet toereikend. “We zijn bang dat deze standaard nu gepresenteerd wordt als hét middel tegen belastingontwijking, en dat we nu achterover kunnen leunen. Maar het is echt pas een eerste stap.”
