1. Is dat een groot probleem, honger?
“Een heel groot probleem. Op dit moment hebben een miljard mensen een chronisch gebrek aan voedsel. Zij zijn daardoor extra bevattelijk voor ziektes en minder productief. Mensen die ondervoed zijn, gaan niet even stevig in de grond spitten. Het ontbreekt hen aan kracht om zich vooruit te werken.
Bovenop die een miljard mensen die te weinig calorieën tot zich kunnen nemen, zijn er nog een miljard mensen die kampen met verborgen honger. Zij krijgen onvoldoende vitaminen en minderalen binnen, en hebben daardoor fysieke problemen. In India, een land dat zich toch al aardig ontwikkeld heeft, lijdt bijvoorbeeld meer de helft van de vrouwen aan bloedarmoede. Dat heeft ook weer effect op de kinderen die zij baren, enzovoorts.
Dan hebben we net nog de grote hongersnood in Oost-Afrika gehad. Nu dreigt er honger in de Sahel. Naar verwachting groeit de wereldbevolking de komende veertig jaar van 7 miljard naar meer dan 9 miljard. De bevolking van Afrika verdubbelt. Het probleem wordt dus erger. Er moet straks meer voedsel geproduceerd worden op minder land, en met minder grondstoffen.”
2. U werkte ruim dertig jaar bij Unilever, ook als senior vice-president levensmiddelen. Daarna maakte u met de UN Taskforce on Hunger een plan om de honger in de wereld in 2015 gehalveerd te hebben. Is de manier waarop we naar voedsel kijken de afgelopen decennia veranderd?
“Ik ben opgegroeid in een tijd van schaarste. Ik heb de hongerwinter meegemaakt. Ook in de jaren na de Tweede Wereldoorlog was voedsel relatief duur, mensen waren gemiddeld de helft van hun inkomen kwijt aan eten. Maar door nieuwe technieken kon steeds meer worden geoogst. Voedsel werd goedkoper, goedkoper en nog goedkoper. Nu zijn we gewend dat er altijd genoeg eten is. Het idee dat we iets wat we willen eten niet kunnen krijgen? Dat leeft gewoon niet. Daarom gaan we ook niet meer zuinig met voedsel om.
Een derde van het voedsel dat door de mens wordt geproduceerd, bereikt nooit de mond. In ontwikkelingslanden komt dat doordat er te vroeg geoogst wordt, of doordat de oogst bijvoorbeeld niet goed wordt opgeslagen. Maar in het Westen komt het doordat we overschotten weggooien, net als voedsel dat ‘over de datum’ is. Per jaar gaat het wereldwijd om 1,3 miljard ton – een te grote hoeveelheid om je een beeld bij te vormen. In Nederland wordt ieder jaar 3 à 4 miljard euro aan voedsel weggegooid.
Ik zie wel dat mensen de laatste jaren iets bewuster kiezen voor duurzaam eten. Toch vormt biologisch voedsel maar een paar procent van alles wat we consumeren. Bedrijven nemen nu het voortouw en gaan duurzamer produceren. Unilever wil bijvoorbeeld in 2020 alle grondstoffen uit duurzame landbouw betrekken. Dat is deels omdat het bedrijf maatschappelijk verantwoord wil ondernemen, en deels uit eigenbelang. Anders ontbreken straks de basisgrondstoffen om de producten te maken.”
3. Uit de nieuwe hit in de ontwikkelingssector, het boek Poor Economics van Esther Duflo en Abhijit Banerjee, blijkt dat meer inkomsten niet perse tot een hogere inname van calorieën leiden. Arme mensen kopen bijvoorbeeld duur vlees in plaats van extra rijst, of ze sparen voor een tv om de verveling te verdrijven. Zien zij honger wel als hun voornaamste probleem?
“Poor economics bevat goede onderzoeken, maar ik vind deze uitkomst toch anekdotisch. Ik heb met eigen ogen gezien dat mensen die echt chronische honger hebben de hele dag met eten bezig zijn. Voor alle mensen is hun gezondheid uiteindelijk het belangrijkst. Als de arme man met de televisie ziek wordt, verkoopt hij zijn tv om de ziekenhuisrekening te betalen.
Wat Duflo en Banerjee ook niet aanstippen, is dat het de mannen zijn die een tv kopen, of een motor. Vrouwen geven eerst hun kinderen te eten. In tweede instantie starten ze vaak een handeltje.”
4. Welke rol moet Nederland volgens u spelen in de strijd tegen honger? En wat kan ik doen (zonder dat het me veel moeite kost)?
“Koop niet meer eten dan je echt denkt nodig te hebben. Eet minder vlees. Bestel kleine porties als je uit eten gaat, zodat de resten niet hoeven worden weggegooid. En kies in de supermarkt het minst verse product, in plaats van het meest verse. Want supermarkten zijn gedwongen spullen die over de datum zijn uit de schappen te halen.
Met de Worldconnectors, een denktank voor the people and the planet, hebben we een statement geschreven over voedselzekerheid. Wij adviseren de overheid om de komende tien jaar een miljard euro per jaar te besteden aan het bestrijden van honger en het vergroten van voedselzekerheid.
Ontwikkelingsorganisaties, wetenschappers en het bedrijfsleven zouden samen met de lokale overheid van een land een oplossing moeten zoeken voor het verlies van voedsel voor en na de oogst. Tegelijkertijd zou Nederland de voedselverliezen in eigen land moeten beperken, de winst die daarmee gemaakt wordt kan weer besteed worden aan productieverhoging in het ontwikkelingsland. Zo’n programma kan weer als positief voorbeeld dienen voor andere landen.
Vanuit de politiek werd positief gereageerd op het statement van de Worldconnectors. Toch ontbreekt de wil om echt de strijd tegen honger aan te binden. De politiek doet meestal wat de burger wil. Zolang de burger het voedselprobleem niet interessant genoeg vindt, doet een politicus er ook niets aan.
Nederland loopt voorop op het gebied van ontwikkelingssamenwerking omdat we daarvoor gekozen hebben. Bij die keuze hebben we afspraken gemaakt, en die moeten we nakomen. Als we ons terugtrekken zijn we onbetrouwbaar, en laten we mensen in de kou staan. Hoe kunnen we het moreel toelaten dat onze broeders en zusters honger lijden, terwijl wij in overvloed leven? Er zijn op de wereld een miljard mensen met ernstig overgewicht.
Er zijn ook in Nederland mensen die het heel moeilijk hebben. Maar verhoudingsgewijs geven Nederlanders weinig uit aan voedsel, ongeveer 15 procent van hun salaris. Als er voedselschaarste ontstaat, en een brood wordt 30 cent duurder, overleven we het wel. Maar arme mensen in Afrika besteden 70 tot 80 procent van hun inkomen aan voedsel. Door de voedselschaarste stegen de prijzen van 2008 tot en met 2011 soms wel met 50 tot 100 procent. Daardoor gingen 100 miljoen mensen – alle inwoners van Nederland en Duitsland bij elkaar – van een situatie van voedselzekerheid, naar honger.”
5. U gaat chatten vanaf de finale van The Battle of the Cheetah’s, waar vijf teams van jongeren een oplossing voor het wereldvoedselprobleem presenteren. Is straks alle honger de wereld uit?
“Het is fantastisch dat intelligente jonge mensen zich verdiepen in de voedselproblematiek. Ik wens ze veel succes, maar de realiteit is complex. Ik denk dat alle plannen van de cheetah’s te gecompliceerd zijn om op korte termijn te slagen. Het duurt waarschijnlijk dertig jaar voor er voldoende insecten gekweekt zijn om vlees te kunnen vervangen, nog afgezien van de vraag of de westerse consument die ooit wil eten. Het idee van een ‘echte prijs’ voor voedsel is heel mooi, maar voordat ’t echt effect heeft zijn we twintig jaar verder. Maar ja, we moeten ergens beginnen.
Toch hoop ik dat Nederland ook begint aan een programma dat een duidelijk effect heeft op de korte termijn, op een schaal die ertoe doet. Een voorbeeld is het Ghana School Feeding Programme waaraan ik heb meegewerkt. Kinderen die naar school gaan krijgen een gratis maaltijd van lokaal geproduceerd voedsel. Zo wilden we in vijf jaar meer dan een miljoen kinderen beter te eten geven, meer kinderen naar school laten gaan en een afzetmarkt voor boeren creëren. Het werden zes jaren, maar het is gelukt. Het programma is groot en zichtbaar, en uitrolbaar naar andere landen.”
Wat? Webchat met Hans Eenhoorn
Wanneer? Donderdag 1 maart, 18.15 – 18.45 uur, voorafgaand aan de finale van the Battle of the Cheetahs
Waar? Op de website van de Worldconnectors
Voor wie? Iedereen die meer wil weten over het eten op zijn of haar bord, en op de bordjes van anderen elders in de wereld. Is er in 2050 nog genoeg voedsel voor alle 9 miljard mensen op aarde? Wat voor impact kunnen we hierop hebben vanuit Nederland?
Taal? Nederlands
Foto: NCDO/Worldconnectors
