Wereld Oceaan Dag is een dag om stil te staan bij het belang van schone oceanen. Een van de problemen daarbij is de grote hoeveelheid plastic afval die in onze wereldzeeën ronddrijft, ook wel bekend als de plastic soep. En daar dragen microplastics, hoe klein ze ook zijn, volgens Dagevos aan bij. "Microplastics zijn stukjes plastic die kleiner zijn dan 5 millimeter en dus makkelijk overal doorheen kunnen. Dat betekent dat ze via ons doucheputje of de gootsteen in het afvalwater terecht komen, door het rioolstelsel in rivieren en kanalen belanden en zich zo een weg naar zee banen. Uiteindelijk komt zo'n 10 procent daar terecht."
Wat zijn scrubs?Scrubs zijn kleine bolletjes (1 mm of kleiner) die in veel verzorgingsproducten een schuurfunctie vervullen voor de tanden of om dode huidcellen te verwijderen. In shampoos zorgen de scrubs ervoor dat de shampoo soepel door de haren glijdt en in make-up, zoals in lipgloss, hebben ze vaak een waterwerende functie. Veel scrubs bevatten plastics zoals Polyethyleen (PE), Polypropyleen (PP) of Polyethyleen Terephtalaat (PET) en zijn daarom een gevaar voor het milieu.
No scrubs
Toch zal niet iedereen bij het douchen of tandenpoetsen zich realiseren dat er een plastic gevaar op de loer ligt. Want waar dient die microplastic dan precies voor? "Het gaat om de zogenaamde scrubs (zie kader, red.), die vaak nog kleiner zijn dan 1 millimeter", zegt Dagevos. "Die bestaan al een tijdje, maar veel producenten hebben een jaar of tien geleden besloten om hiervoor microplastics te gebruiken in plaats van gemalen notenschillen en zoutkristallen." Hoewel in het begin nog lastig was om te zien in hoeverre dit invloed had op het milieu, was volgens wetenschappers snel duidelijk dat het problemen zou gaan opleveren. De Amerikaanse milieuorganisatie 5 Gyres berekende dat in een verzorgingsproduct met scrubs gemiddeld liefst 360.000 stuks microplastics zitten.
Gevaar voor mens en dier
Uit een aantal wetenschappelijke rapporten die halverwege vorig decennium verschenen bleek dat de microbeads, zoals de microplastics ook wel worden genoemd, voor een groot deel via het water in voedselketens terechtkomen. De kleine deeltjes plastic zijn namelijk onafbreekbaar en blijven bijvoorbeeld kleven aan mosselen. Zo krijgen andere dieren en mensen door het eten van schelpdieren ook microplastics binnen. Bovendien nestelen de microdeeltjes zich aan de plastic soep die wereldwijd in de oceanen ronddrijft. In 2010 werden microplastics dan ook als een van de belangrijkste 'Global Emerging Enviromental Issues' aangemerkt.
Microplastics nadat ze uit een product zijn gefilterd. Foto: Beat the Microbead.
Daarnaast blijkt uit een berekening van het Instituut voor Milieuvraagstukken dat een liter gezuiverd afvalwater nog sporen van microplastics bevat, zo'n 50 stuks per liter. Hoewel dat niet veel is en de Nederlandse waterzuiveringsinstallaties zo zijn ingesteld dat de hoeveelheid geen schade oplevert voor de gezondheid, geeft het aan hoe moeilijk de microplastics te verwijderen zijn. "Bovendien kan het wel grote problemen opleveren in landen waar de zuivering minder accuraat gebeurt", voegt Dagevos eraan toe.
Beat the microbead
De Plastic Soup Foundation en Stichting De Noordzee bundelden daarom in 2012 hun krachten en gingen onder het mom 'Beat the microbead' de strijd aan met de microplastics. Daarbij ging de aandacht uit naar zowel de consument als de producent. "We wilden het probleem bij de wortels aanpakken, dus bij de groep die de microplastics in de wereld bracht. Met name de producenten van cosmetica en verzorgingsproducten dus. Maar ook het bewustzijn bij de koper en de gebruiker van de producten moest groeien."
Om de microbead te verslaan werd er een app ontwikkeld, die in kaart bracht in welke producten de microplastics te vinden zijn. "Als consumenten in de winkel staan en een product willen aanschaffen, kunnen ze met de app precies zien of ze daar wel of geen schade mee aanrichten", aldus Dagevos. De app was pas een eerste stap in de strijd. Om de industrie echt aan te pakken en het probleem te laten inzien, ging 'Beat the microbead' nog verder. "Eind 2012 hebben we via een Twitter-actie Unilever (producent van onder meer Andrélon, red.) opgeroepen om te stoppen met het gebruik van microplastics." En met succes, niet lang daarna kondigde Unilever aan dat het de microbeads vanaf 2013 zou bannen.
Internationaal succes
Inmiddels is 'Beat the Microbeat' uitgegroeid tot een internationale coalitie die het gebruik van microplastics aanpakt. "Wereldwijd wordt met veel producenten gesproken en hebben veel landen onze campagne overgenomen", zegt Dagevos trots. "En dat heeft ervoor gezorgd dat de industrie nauwelijks nog gebruik maakt van microplastics voor scrubs in cosmetica- en verzorgingsproducten." Zo werd in Duitsland cosmeticagigant Yves Rocher na een petitie overgehaald om te stoppen en het Franse L'Oréal zegt ook 'druk bezig te zijn om microplastics in de ban te doen'.
De industrie maakt nauwelijks nog gebruik van microplastics voor scrubs. Ze zien in dat het fout was
"Veel producenten kiezen weer voor de oude manier met notenschillen en sommige innoveren met bijvoorbeeld bepaalde kalkverbindingen die niet schadelijk zijn. Producenten realiseren zich dat het gebruik van de microplastics een fout is geweest en dat ze te weinig rekening hebben gehouden met de milieu-impact. Zo zie je dat je met druk vanuit consumenten en social media veel kunt bereiken." Onlangs nam het parlement van de Amerikaanse staat Californië zelfs een wet aan waarin het gebruik van microplastics in verzorgingsproducten wordt verboden, ook de afbreekbare varianten. Verwacht wordt dat veel staten zullen volgen.
Toch is de schade die al is aangericht volgens Dagevos moeilijk te herstellen. "Je kunt de kleine deeltjes eigenlijk niet meer uit het water vissen. In veel landen is het al lastig om microplastics met moderne apparatuur uit afvalwater te filteren, laat staan uit de oceaan. Zeker bij zulke kleine deeltjes is het dus ontzettend belangrijk dat je voorkomt dat ze überhaupt gebruikt worden."
