Reizend door de centrale regio’s van het land valt het niet te ontkennen: Bhutan is écht heel groen en schoon. Dichtbegroeide bossen lijken in de wild stromende rivier Puna Tsang Chu te verdwijnen en soms zie je kilometers lang niets dan kleurrijke gebedsvlaggetjes als enig teken van beschaving. Rond de dorpen ligt bijna al het zichtbare vuilnis in prullenbakken.
Overstromingsgevaar
Ook Bhutans voornaamste bron van energie past in de milieuvriendelijke filosofie. Dankzij hydropower uit relatief kleine riviercentrales die geen gebruik maken van dammen en stuwmeren, heeft ruim 90 procent van Bhutans huishoudens toegang tot elektriciteit. Bhutan heeft zelfs stroom teveel en exporteert een groot deel naar buurman India, waar de helft van het land geen elektriciteit heeft.
In de grondwet van Bhutan die in 2005 in werking trad werd opgenomen dat minstens 60 procent van het landoppervlak bedekt moest zijn met bomen. Momenteel is dat ruim 70 procent.
Maar water is niet alleen een zegen voor Bhutan. Klimaatverandering ligt net als in de rest van de wereld op de loer. De vele gletsjers die het land rijk is krimpen, waardoor de meren die worden gevuld door het smeltwater onder druk staan. Die gletsjermeren kunnen elk moment barsten en in dorpen 3000 meter lager een verwoestende overstroming veroorzaken van ijskoud water vol met boomstammen en bakstenen.
In 1994 werd de Punakha-vallei, waar de Puna Tsang Chu langs stroomt, al eens opgeschrikt door zo’n GLOF (Glacier Lake Outburst Flood). Daarbij kwamen destijds 22 mensen om het leven. In het dunbevolkte Bhutan, dat zo groot is als Nederland maar slechts 750.000 inwoners heeft, wordt er nog steeds met verdrietige blikken over gesproken.
Evacuatietraining
Na de GLOF van 1994 heeft de overheid van Bhutan een waarschuwingssysteem gecreëerd voor de mensen in de vallei. Vlakbij het fort in het dorpje Samdinkha woont Mahum, een vrouw van begin 40 die een winkeltje runt naast haar huis aan het water. “Ik maak me zorgen wanneer het de hele week zonnig is, want dan smelten de gletsjers”, zegt Mahum. De rivier stroomt wild, nog iets waar ze zich ernstig ongerust over is. “Ik ben bang wanneer ik de rivier kan horen ’s nachts en laat altijd het licht aan.”
Ik maak me ongerust als het de hele week zonnig is
De zorgen ontstonden een paar jaar geleden, toen ambtenaren uit Bhutans hoofdstad Thimphu op de deur klopten om te vertellen dat het dorp Samdinkha in een risicozone ligt. Samen met haar buren werd Mahum getraind voor een evacuatieplan, dat in werking treedt zodra er een alarm afgaat.
Alarmtorens
Bovenop een heuvel bij het dorp staat sinds twee jaar een alarmtoren die een prachtig uitzicht biedt over de vallei en de rivier. Een nabijgelegen school is aangewezen als evacuatieplaats voor de dorpelingen in geval van nood. “Wanneer het alarm afgaat, betekent dit dat een van de gletsjermeren is gebarsten”, vertelt Tauchu (zie foto boven), leider van het district waar Samdinkha onder valt. “De dorpelingen hebben dan nog ongeveer drie uur de tijd voordat het water het dorp bereikt.”
[[{“fid”:”29309″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_halve_breedte media-element file-file-styles-artikel-halve-breedte”,”id”:”styles-4-0″}}]]
Ganesh en Zangmo controleren nauwkeurig het waterniveau van de gletsjermeren op de computer.
De alarmtorens, waarvan er veertien langs de Puna Tsang Chu staan opgesteld, worden op een uur rijden vanaf Samdinkha beheerd. Daar houden Ganesh Pradhan en Zangmo (foto links) samen 24 uur per dag een computerscherm in de gaten met daarop het waterniveau van vier gletsjermeren in de regio. De informatie wordt elk uur bijgewerkt via een satellietverbinding met twee mannen die hoog in de bergen het niveau meten. Zodra het water een bepaald niveau bereikt, geeft de computer een signaal en kunnen Ganesh en Zangmo de alarmtorens in werking zetten.
Naast enkele oefeningen en één keer vals alarm is dat gelukkig nog niet gebeurd. Maar de kans op een GLOF in Bhutan neemt toe, zegt Chhimi Dorji van de afdeling Sneeuw en Gletsjers dat onder het ministerie van Economische Zaken valt. Volgens hem is de afgelopen twaalf jaar duidelijk geworden dat de gletsjers in Bhutan krimpen en dat de temperatuur in het land stijgt. “Ook regent het onregelmatiger en is er minder regenval, maar blijft het volume van de rivieren gelijk. Dat komt waarschijnlijk door het toenemende smeltwater van de gletsjers.”
Waterkrachtcentrales
De veranderende regenpatronen hebben ook invloed op de riviercentrales, die hierdoor moeilijker een regelmatige hoeveelheid elektriciteit kunnen genereren. “Vorig jaar hebben we zelfs de laagste hoeveelheid stroom ooit gegenereerd”, zegt Karma Tenzin die bij de waterkrachtcentrale Basochu werkt. Naast de centrale, nog geen tien meter van de rivier, staat een van de alarmtorens. Toch is Tenzin niet bang dat een mogelijke GLOF de centrale zal beschadigen. “Die is stevig genoeg gebouwd.”
Milieuactivist Peljor Dorji, tevens adviseur voor de Nationale Milieucommissie (NEC) van de overheid, heeft er zijn twijfels over. “Het is niet alleen water dat met zo’n GLOF naar beneden komt. Het is cement, zware objecten.”
Dorji twijfelt bovendien of alle waterkrachtcentrales wel zo goed voor Bhutan zijn. Niet dat hij iets tegen elektriciteit voor de eigen bevolking heeft, maar de meerderheid wordt nu gebruikt voor export en er zijn grootse plannen om de capaciteit uit te breiden van bijna 1500 megawatt nu tot 10.000 megawatt in 2020. Het grootste deel van de uitbreiding wordt betaald door India en daar zal ook vrijwel alle energie naartoe gaan.
Eigen bedreiging
De werkzaamheden voor de nieuwe centrales zijn in volle gang. Ver weg van de meeste dorpen verstoren modderige wegen, gigantische uitgravingen en grote, ronkende machines het idyllische landschap langs de rivier. “Ze hadden meer onderzoek moeten doen”, vindt Dorji. “Veel mensen zeggen dat het groene energie is omdat het riviercentrales zijn. Ik geloof dat niet. Het is nog steeds iets dat een negatief effect heeft op de rivier.”
Het is net alsof Bhutan arm is en snel rijk wil worden
Dorji is bang dat Bhutans eigen drang naar ontwikkeling en moderniteit kan uitgroeien tot een grotere bedreiging voor het milieu dan wereldwijde klimaatverandering. “Ik wou dat er niet zoveel haast werd gemaakt. Het is niet nodig om in één keer zoveel waterkrachtprojecten te beginnen. Het is alsof we een arm land zijn en per se snel rijk willen worden.”
Spagaat
Zijn mening staat symbool voor waar meer Bhutanezen bang voor zijn: aantasting van hun waardevolle natuur. Tegelijkertijd is de drang naar financiële vooruitgang, mobiliteit in de vorm van wegen en ook naar moderne importproducten als auto’s en mode niet te stoppen. Daarbij is het geld dat met 10.000 megawatt aan waterkracht kan worden verdiend zeer welkom.
Met een totaal geschat potentieel van 30.000 megawatt in Bhutan is het de vraag in hoeverre de eigen natuur in de toekomst nog meer zal worden ingezet voor economische ontwikkeling en de energiebehoefte van andere landen. Het ministerie van Economische Zaken ziet de verkoop van zoveel mogelijk ‘wit goud’ als een win-winsituatie.
Ondertussen hopen Dorji en andere milieuliefhebbers dat de huidige balans tussen vooruitgang en behoud niet uit het oog wordt verloren. “Mensen kunnen worden misleid door hun eigen aspiraties. Maar vaak realiseren ze zich dat pas wanneer het te laat is. En dan kunnen we er alleen nog maar ongelukkig over zijn.”
Foto’s: Aletta André
