Waarom wordt er in de Koreaanse propagandaoorlog nu echt geschoten?

Een oorverdovende kakofonie. Zo is de situatie langs de zwaarbewaakte grens tussen Noord- en Zuid-Korea sinds deze week het beste te omschrijven. Nadat Zuid-Korea op 10 augustus voor het eerst sinds 2004 weer anti-Noord-Koreaanse boodschappen via enorme luidsprekers langs de grens begon uit te zenden, zette het Noorden afgelopen maandag op zijn beurt speakers aan die het regime van Kim Jong-un juist verheerlijken. Donderdag schoot Noord-Korea met artillerie op één van de vijandelijke luidsprekers, waarop Zuid-Korea terugvuurde. Waarom heeft de onderlinge propagandaoorlog deze bizarre wending genomen?

Psychologische oorlogsvoering
Om hier antwoord op te geven, moeten we kijken naar waarom Zuid-Korea besloot tot deze vorm van psychologische oorlogvoering over te gaan. Vanwege de continue stroom aan dreigende taal vanuit Noord-Korea kent de zuiderbuur nog altijd de dienstplicht. Begin augustus liepen twee jonge militairen in opleiding langs de grens toen een van hen op een landmijn stapte. Daarbij raakten beide mannen ernstig gewond.

Seoel reageerde woedend en zwoer 'passende tegenmaatregelen'. Het grensgebied, beter bekend als de Gedemilitariseerde Zone (DMZ), ligt vol met landmijnen die daar tijdens en in de jaren na de Koreaanse Oorlog (1950 – 1953) in groten getale zijn gedropt. Maar een onderzoek van de legers van Zuid-Korea en de Verenigde Staten wees uit dat de landmijn waar de soldaat op was gestapt er recentelijk was neergelegd, vermoedelijk door Noord-Koreaanse commando’s die stiekem de grens waren overgestoken. Pyongyang ontkende in alle toonaarden.

Pas op, de mijnen uit de Koreaanse oorlog zijn blijven liggen.

En dus ging Zuid-Korea over tot een radicale keuze: het aanzetten van de luidsprekers die Noord-Koreanen gestationeerd langs de grens moeten laten horen hoe erg ze onderdrukt worden en hoe veel beter het leven is in het vrije, democratische Zuiden. Maar welk doel heeft Seoel hiermee voor ogen? De Zuid-Koreaanse regering wil niet alleen het Kim-regime dwarszitten en een signaal afgeven, maar hoopt ook de moraal te breken van de Noord-Koreaanse militairen die met honderdduizenden in het grensgebied gestationeerd zijn.

Pyongyang was in ieder geval not amused. Het regime heeft in het verleden vaker gedreigd de speakerinstallaties aan flarden te schieten en ook nu werd weer op bijna terroristisch aandoende wijze gedreigd met “willekeurige aanvallen” op het zuiden. Dat Pyongyang tot dergelijk geweld in staat is, hebben Zuid-Koreanen in 2010 geweten. In maart van dat jaar schoot het Noord-Koreaanse leger een Zuid-Koreaans fregat in tweeën, waarbij 46 militairen omkwamen. Acht maanden later beschoot het Noord-Koreaanse leger het Zuid-Koreaanse eiland Yeonpyeong met artillerievuur, waarbij ook twee burgers stierven.

Staat van oorlog
Dit keer bleef de Noord-Koreaanse tegenreactie vooralsnog beperkt tot één schot op een luidspreker, die geen schade of menselijk leed aanrichtte. Wel kondigde Kim Jong-un vrijdag een “quasi staat van oorlog af”. Mogelijk werd het schot gelost omdat Noord-Koreaanse militairen zich gedwongen voelden om te reageren op het beledigen van hun “Grote Leider”, een gruwelijke misdaad in het totalitaire land. Ook kan het openen van het vuur langs de grens in opdracht zijn gedaan van hooggeplaatste Noord-Koreaanse militairen of politici, in een poging hun loyaliteit aan het Kimregime te tonen.

Verder houdt Pyongyang het tot nu toe bij het over de grens blazen van statig uitgesproken boodschappen die het Kim-regime verheerlijken en die de Zuid-Koreaanse regering wegzetten als 'Amerikaanse marionetten' – een propagandadiscours dat Noord-Korea een kwarteeuw na het einde van de Koude Oorlog nog altijd in leven houdt. Seoel koos voor een andere tactiek. De speakers in het zuiden spreken niet alleen over de mensenrechtenschendingen en de onderdrukking waaraan Kim Jong-un en de zijnen schuldig zijn, maar ze verheerlijken ook het gewone leven in Zuid-Korea. Met alledaagse voorbeelden uit een vrij en welvarend land hoopt Seoel Noord-Koreanen ervan bewust te maken hoe penibel hun situatie eigenlijk is – en hoeveel beter ze het zouden kunnen hebben. Hiernaast worden ook religieuze boodschappen en opzwepende K-pop uitgezonden.

Beelden van het gewone leven in Zuid-Korea
Dat beelden en impressies van 'het gewone leven' in Zuid-Korea indruk kunnen maken op Noord-Koreaanse burgers, is de afgelopen jaren wel gebleken. Hoewel nog steeds veel burgers het totalitaire land ontvluchten vanwege voedseltekorten, neemt een groeiend aantal Noord-Koreanen de benen omdat ze snakken naar een leven met meer vrijheid, welvaart en ontwikkelingsmogelijkheden. Vaak zeggen zij tot deze riskante keuze te zijn gekomen door het zien van gesmokkelde Hollywoodfilms en Zuid-Koreaanse soapseries. Hoewel die natuurlijk een geromantiseerde versie van het leven in het Westen weergeven, is het voor veel Noord-Koreanen genoeg om gedesillusioneerd te raken over het Kim-regime.

Sinds het aantreden van Kim Jong-un eind 2011 is dan ook de grensbewaking sterk opgevoerd en wordt er hard opgetreden tegen burgers die illegale films kijken of verkopen. Een smokkelaar zei eerder dit jaar tegen Wired: “Wat ik doe is wat Kim Jong-un het allermeest vreest. Iedere usb-stick die ik de grens overstuur leidt tot misschien wel honderd Noord-Koreanen die zich gaan afvragen waarom ze op deze manier leven. Waarom ze in een aquarium wonen.”

Pesterige propaganda-acties
Het is niet de eerste keer dat Noord- en Zuid-Korea elkaar dwarszitten met pesterige propaganda-acties. Om de grootschalige christenvervolging en het totale gebrek aan geloofsvrijheid in Noord-Korea te onderstrepen, werd in de jaren ’70 een enorme constructie in de vorm van een kerstboom bij de grens geplaatst. Na 2004 werd het gevaarte alleen nog verlicht na provocatieve acties van Pyongyang. Ook hebben beide Korea’s vlak voor de grens gigantische vlaggenmasten opgetuigd, die in de top-tien grootste ter wereld staan.

Ook de propaganda-uitzendingen vinden niet alleen plaats via de grensspeakers. Tal van speciale Zuid-Koreaanse radio- en tv-kanalen zenden uit via frequenties die in Noord-Korea te ontvangen zijn. Geregeld laten activisten ballonnen op waaraan flyers, dvd’s en usb-sticks zijn bevestigd met daarop buitenlandse films en belastende informatie over het Noord-Koreaanse regime. Begin dit jaar stuurde de activist Lee Min-bok zelfs ruim 80.000 exemplaren van de platte comedy The Interview, waarin Kim Jong-un wordt vermoord, met ballonnen de grens over.

Maar ook Noord-Korea ontwerpt propaganda die specifiek gericht is op Zuid-Koreanen. De Noord-Koreaanse wereldomroep Voice of Korea zendt uit in het Koreaans, Chinees, Engels, Russisch en andere talen. Beide Korea’s proberen elkaars radiosignalen te storen. In zijn fascinerende boek Dear Leader beschrijft Jang Jin-sung, de voormalige hofdichter van Kim Jong-il, hoe Noord-Koreaanse propagandisten gedichten en artikelen maken die het Kim-regime verheerlijken. Die worden dan vervolgens onder een pseudoniem in het Zuiden gepubliceerd, zodat het lijkt dat de steunbetuigingen afkomstig zijn van Zuid-Koreaanse schrijvers. Beide landen proberen onrust te creëren onder elkaars burgers in de hoop dat de overheid ten val komt – of in ieder geval in diskrediet wordt gebracht.

Dreigingen van buitenaf
Waarom laaien, ruim zestig jaar nadat de Koreaanse Oorlog in een wapenstilstand eindigde, nog zo vaak de onderlinge spanningen op? Hoewel Seoel zich ook geregeld strijdbaar opstelt, moet de oorzaak hiervan vooral gezocht worden bij Noord-Korea. Het regime van Kim Jong-un heeft continu dreigingen van buitenaf nodig om te blijven voortbestaan. Door permanent externe vijanden te creëren, kan Kim tegenover zijn bevolking blijven volhouden dat de enorme defensie-investeringen, de tien jaar durende dienstplicht en het omstreden kernwapenprogramma nodig zijn om het arme Noord-Koreaanse volk te beschermen.

Pyongyang beweert dat het land zo arm is vanwege de internationale sancties. Dat speelt zeker mee, maar tegelijkertijd kiest het Noord-Koreaanse bewind ervoor om miljoenen meer te investeren in defensie en in standbeelden van de vorige twee leiders dan in het importeren van voedsel. Sommige analisten beweren zelfs dat het Kimregime de bevolking opzettelijk niet voedt, zodat die primair bezig blijft met overleven in plaats van met nadenken over vrijheid en verzet.

Waarom nu?
Ook is de timing opmerkelijk. Het afgaan van de landmijn kwam op een moment dat Noord-Korea zich klaarmaakte voor het herdenken van 70 jaar bevrijding van de Japanse kolonisatie. Ook beginnen bijna de jaarlijkse gezamenlijke legeroefeningen van de VS en Zuid-Korea, die een doorn in het oog zijn van Pyongyang. Bij beide grote evenementen is het gebruikelijk voor het Kim-regime om provocerende acties uit te voeren.

De meeste provocaties van Pyongyang dienen hoofdzakelijk één doel: het behoud van het huidige regime. Hoewel een kernproef of het afvuren van een langeafstandsraket wellicht op het eerste gezicht bizar lijken, zorgen ze ervoor dat de ogen van de wereld weer op Noord-Korea gericht zijn. En zodra de internationale gemeenschap weer dreigt met strafmaatregelen, kan Kim Jong-un zich weer opwerpen als beschermer van de 'nationale soevereiniteit' en redder van het Noord-Koreaanse volk tegen 'externe agressors'. Zouden deze dreigingen weg vallen, dan komt het Kimregime in een lastig parket.

Charmeoffensieven en verzoeningspogingen
Tegelijkertijd gaan deze dreigementen en provocaties altijd gepaard met charmeoffensieven en verzoeningspogingen van Noord-Korea. Het is niet toevallig dat dit geweld plaatsvindt in dezelfde periode dat de voormalige first lady van Zuid-Korea het land bezocht voor besprekingen, een Europese delegatie een school in Pyongyang bezocht en de Sloveense rockband Laibach optrad in het land. Door te doen alsof het geïnteresseerd is in dialoog en vrede probeert het Kim-regime maximale voordelen uit de gespannen situatie te slaan – om later na een periode van rust weer met hetzelfde spelletje opnieuw te beginnen.

De huidige situatie past in een patroon van kat-en-muisspelletjes die het Noord-Koreaanse bewind al decennia speelt. Het zal aan de reactie van politieke beleidsmakers en strategen in Zuid-Korea en elders liggen of dit in de toekomst zo doorgaat.