De Schijf van Vijf, misschien wel de meest bekende voedingsrichtlijn voor de gezonde Nederlander, wordt in maart vervangen met een meer 'duurzame' opvolger. Met nieuwe kennis uit de voedingswetenschap zijn door een deskundigencommissie van de Gezondheidsraad nieuwe richtlijnen voor goede voeding opgesteld. Hoe geeft de nieuwe Schijf van Vijf straks vorm aan de beloofde “aanzienlijke duurzaamheidswinst”?
Duurzaamheid in Amerika
Het idee om duurzaamheid en voedseladvies te combineren bestaat al langer. Het Amerikaanse ministerie van Landbouw, Gezondheid en Maatschappelijke dienstverlening wilde duurzaamheid integreren in hun algemene voedingsadvies. Tenminste, dat hebben ze geprobeerd bij het maken van de Amerikaanse versie van de Schijf van Vijf, the DGAs (Dietary Guidelines for Americans). Het onderzoeksteam van het ministerie concludeerde vrij snel dat een plantaardig dieet de voorkeur had boven een dieet met veel vlees. Niet alleen om gezondheidsredenen, maar voornamelijk ook om het milieu te sparen. De productie van vlees is een vele male grotere belasting van het milieu dan plantaardig voedsel. Niet alleen komt er veel CO2 en methaan vrij bij vleesproductie en transport, ook is er erg veel land en water nodig voor de productie van veevoer.
Kort nadat het ministerie met dit voorstel kwam, kreeg het plan veel tegenstand vanuit de vleesindustrie. Bijna 30.000 commentaren werden ingediend bij het Congres en de ministers van Landbouw en Volksgezondheid besloten duurzaamheid te schrappen uit het advies.
Eet elke dag uit elk vak
Van de Gezondheidsraad, de initiatiefnemer van de nieuwe richtlijnen, moeten we gezonder en duurzamer gaan eten. Kort gezegd, een meer Mediterraan dieet. Dat betekent onder andere meer groente, peulvruchten, noten en thee en minder vlees, vruchtensappen, frisdrank, zout en alcohol.
Dat zout en alcohol niet zo goed voor je zijn wisten we al en sinds kort weten we door een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie ook dat te veel rood en bewerkt vlees de kans op kanker verhoogt. Het advies rept nergens van milieu, en is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek dat kijkt naar de gezondheidseffecten van voedingsmiddelen en of deze risico’s op veelvoorkomende ziektes verhogen.
Het opvallende aan het nieuwe advies is dat het Voedingscentrum claimt dat deze richtlijnen duurzaam zijn, terwijl dat tien jaar geleden nog niet het geval was. Wat gaat er dan veranderen in de nieuwe Schijf van Vijf?
Hoe zit dat dan bij onze eigen Schijf?
Het Amerikaanse model is een advies, dat door de ministers als richtlijn gebruikt moet worden bij beslissingen over voedsel. In Nederland weegt het voedingsadvies niet zo zwaar mee in wetgeving. Wel is het de bedoeling dat het advies ter harte wordt genomen door beleidsmakers en in het beste geval ook de uiteindelijke consumptie beïnvloedt. En daarom maakt het Voedingscentrum een nieuwe Schijf van Vijf op basis van de richtlijnen van de Gezondheidsraad. Nederlandse voedselproducenten houden de richtlijnen goed in de gaten, maar kunnen het advies en de Schijf niet beïnvloeden.
Duurzaamheid is het advies
Als eerste raadt de huidige Schijf consumenten aan zo veel mogelijk groente en fruit te consumeren. Groente en fruit zijn over het algemeen het duurzaamste type voedsel. Bij de productie komt weinig CO2 vrij in vergelijking met andere voedingsmiddelen. Ook wordt er weinig water verbruikt en worden zaden doorgekweekt om de soorten in stand te houden. Uitzondering zijn de meer exotischere fruitsoorten die in verwarmde kassen worden geteeld. Dit staat niet op de schijf, maar wel in een verklaring over duurzaamheid op de website van het Voedingscentrum. Ook moeten we niet vergeten dat dit advies voornamelijk is opgesteld vanwege gezondheidsredenen.
Op de nieuwe schijf zal de nadruk op een plantaardig dieet duidelijk moeten terugkomen.
Opvallend is het verdwijnen van de richtlijn om twee keer per week vette vis te eten.
Opvallend aan het advies van de Gezondheidsraad is het verdwijnen van de richtlijn om twee keer vette vis per week te eten. De reden hiervoor is niet dat het minder gezond is geworden om twee keer vis te eten. Deze aanpassing is gebaseerd op het feit dat veel vissoorten het moeilijk hebben. Overbevissing brengt soorten als Tonijn en kabeljauw in gevaar. Het voedingscentrum ziet de aanbeveling om vis te eten als een nadelig advies voor het milieu, maar positief voor de gezondheid. De compromis is dus één keer per week vis, in plaats van twee.
De Schijf geeft als aanbeveling 100 tot 150 gr vlees, vis, vleesvervangers of andere eiwitrijke producten te eten per dag. Het advies bij de schijf geeft aan dat mensen eerder moeten kiezen voor plantaardige producten, omdat deze duurzamer zijn. Ook pleiten ze voor een verschuiving van rundvlees naar kip. Ook dit advies is voornamelijk gebaseerd op het minderen in gebruik van water, landbouwgrond, en uitstoot van CO2.
Vlees heeft een zeer grote voedselafdruk. Voor gezondheids- en duurzaamheidsredenen zou de Nieuwe Schijf van Vijf nadrukkelijk moeten vermelden dat er minder vlees geconsumeerd moet worden en eerder gekozen mag worden voor plantaardige vleesvervangers. ‘Elke dag uit elk vak’ betekent nu nog voor te veel mensen dat er elke dag vlees op het bord ligt.
Het moeilijkste blijft natuurlijk altijd hoe je mensen hun gedrag daadwerkelijk beïnvloedt. Zout, vet, vlees? Laat dat nou net zijn wat in het eten zit dat in gemakvoedsel zit. Brazilië bedacht een list en stelde in hun tien uitgangspunten voor goed eten, regels op die juist ook focussen op hoe en waar je eet, waardoor gezond eten als vanzelf zou volgen. “Eet niet alleen”, is bijvoorbeeld een van de regels. “Wees kritisch over wat er op een verpakking staat” en “Plan je maaltijden in en geef eten genoeg tijd en ruimte in je dag.”
Conclusie
Volgens het Voedingscentrum zou het eten volgens de huidige Schijf al zorgen voor 8%-28% vermindering van CO2-uitstoot. Toch zijn er verbeteringen nodig in de Nieuwe Schijf. Liever plantaardig voedsel dan vlees of vis. Liever kip dan rundvlees. Liever water of thee dan frisdrank. In principe staan deze adviezen wel in het rapport van de gezondheidsraad. De vraag is hoe we dit precies terug gaan zien in de nieuwe Schijf van Vijf.
