Artjom is een vluchteling. Maar zo ziet hij er niet uit. Artjom is niet uitgemergeld, niet uitgehongerd, niet vies. Zijn haar zit goed, zijn kleren ogen casual en normaal. "Dit is wel het beste wat ik nog heb, hoor", lacht hij zijn hagelwitte gebit bloot. "Ik heb zo een sollicitatie als ober."
We wonen vlakbij het vliegveld. Daar wordt al weken gevochten. Dag in, dag uit
Eigenlijk is Artjom zanger. Net afgestudeerd als vocalist aan de Universiteit van Donetsk leek hij in Oost-Oekraïne aan zijn carrière te beginnen. Tot die vuile oorlog begon. Separatisten aan de ene kant, het Oekraïense leger aan de andere. "Ze schoten, bij ons in de wijk. Toen opende ook de regering het vuur. We wonen vlakbij het vliegveld. Daar wordt al weken gevochten. Dag in, dag uit."
Artjom pakt met zijn rechterhand zijn linkervingers vast. Hij telt. Papa. Mama. Oma. Tot hij zijn tweede hand ook nodig heeft. "Met z'n tienen zijn we gevlucht.” Waaronder het neefje van Artjom, die een ernstige vorm van het syndroom van Down heeft. Makkelijk was het niet om Donetsk te verlaten. Bovendien werd er bij het station hevig gevochten toen ze op de trein wilden stappen. “Het was een hachelijke situatie. Maar we wilden weg. Nee, we moesten weg.”
Of zijn huis er nog staat? Geen idee. Artjom kijkt naar zijn buurman, Sergey Popov. Een jonge vader van drie dochters. Hij weet het ook niet.
Geen gebouw meer overeind
De familie Popov woonde in Loehansk, dicht aan de Russische grens. Op een gegeven moment stond er geen gebouw in de straat meer overeind. Sergey, zijn vrouw en hun kinderen doken onder. Drie dagen lang leefden ze in de kelder van hun zelfgebouwde huis. Hopend dat ze beschermd zouden zijn tegen een mortierinslag of granaarvuur. Biddend dat ze deze zinloze oorlog zouden overleven.
“Na 72 uur kon mijn vrouw het niet meer aan”, vertelt Sergey. “Ze werd gek.” Hij wachtte op een relatief rustig moment en pakte de auto. Snel gooide Sergey koffers met kleren erin, Vrouw erbij. Dochters erbij. En rijden. Rijden. Rijden. Om na 1600 kilometer te eindigen in Vynnyky, een dorp net buiten de West-Oekraïense stad Lviv.
Het verhaal van Artjom en het verhaal van Sergey: het zijn er maar twee. Een dominee vertelt hoe hij tot tweemaal toe beschoten werd tijdens zijn ‘ontsnapping’ aan het gebied. Een oudere vrouw brak haar heup en weet door de hectiek niet meer hoe ze in Vynnyky terecht is gekomen. Een meisje van drie heeft daarentegen wel scherp in de gaten wat er gaande is.
-Hoe heet je?
-”Anya”
-Hoe oud ben je?
-Anya spreekt drie vingers op.
-Weet je waarom je hier bent, Anya?
-”Iez vojny.” Door de oorlog.
Oorlogje spelen
Anya is wees. Dat was ze al voor de oorlog. Maar het hele weeshuis, inclusief stafmedewerkers, is vanuit de havenstad Marioepol overgeheveld naar West-Oekraïne. Ook daar dreigt de oorlog.
Anya besluit zich verder te vermaken met de tak van een spar. Verderop, tussen de bomen en zandheuvels, speelt een jongen oorlogje. In z’n eentje. Dan kun je tenminste niet verliezen.
Volgens de recentste cijfers zijn er momenteel 420.000 vluchtelingen in Oekraïne
Volgens de recentste cijfers zijn er momenteel 420.000 vluchtelingen in Oekraïne. IDP’s, vluchtelingen in eigen land. Ook zijn er honderdduizenden burgers afgereisd naar Polen en Rusland. Er zijn zelfs Oekraïense vluchtelingen in Siberië. Exacte cijfers zijn niet bekend.
Hier in Vynnyky kunnen tweehonderd vluchtelingen worden opgevangen. Het is een afgesloten terrein op een heuvel, tegen de bossen aan. In de verte ligt Lviv.
Pastoor Vladimir Boerda is de ‘manager’ van dit vluchtelingenkamp. Hij vertelt dat dit terrein eigendom is van de Grieks-Katholieke Zondagskerk in Lviv. Vroeger was hier een regiment van het leger gestationeerd, daarna wilde de kerk er een kliniek voor drugsverslaafden van maken. Omwonenden – veelal rijke ondernemers die een stuk heuvel hebben opgekocht voor een villa – staken daar een stokje voor.
“En dus waren we dit voorjaar net bezig met de transformatie tot bejaardenhuis”, zegt pastoor Boerda. Maar toen begon de ellende.”
Tartaren
Eerst kwamen de Krim Tataren naar Vynnyky. De Tataren vrezen vooral dat de Russische overheersing gaat leiden tot onderdrukking. Ze zijn zelfs bang voor een nieuwe etnische zuivering. Stalin liet zeventig jaar geleden de Tataren deporteren naar de Centraal-Aziatische steppen.
De Krim Tataren hebben Vynnyky inmiddels verlaten. Sommigen hebben een plek voor zichzelf gevonden. Maar de meesten zijn naar Polen gegaan, beweert Boerda. “Ze zijn bij de grens ontzettend coulant voor vluchtelingen.”
De Oekraïense televisie kwam langs. Toen kregen mensen door dat hier bedden zijn, dat ze drie maaltijden per dag krijgen en vooral dat dit een veilige, vreedzame omgeving is
Niet lang na de annexatie van De Krim werd het ook onrustig, grimming en uiteindelijk gewelddadig in Oost-Oekraïne. Het kamp in Vynnyky liep snel vol. Al was dat niet helemaal de bedoeling. “De Oekraïense televisie kwam langs. Toen kregen mensen door dat hier bedden zijn, dat ze drie maaltijden per dag krijgen en vooral dat dit een veilige, vreedzame omgeving is.”
Humanitaire catastrofe
De maatschappelijke rol van de kerk is groot geworden in het geplaagde Oekraïne. De overheid kampt met een failliete economie en heeft in de begroting geen enkele rekening gehouden met een oorlog én met vluchtelingen. Jullie moeten het zelf doen en elkaar helpen, is er tegen de burgers gezegd. En dus vinden er grootschalige inzamelingsacties in het hele land plaats. In de stad Lviv vind je in elk restaurant, elk café en elke souvenirswinkel wel een doosje waar je een financiële bijdrage kunt poneren. Ter ondersteuning van de vluchtelingen én van het leger. Je laat je landgenoten niet in de kou staan.
De winter komt eraan
Toch dreigt er een probleem. De winter komt eraan. Een snijdende wind zal vanuit Siberië het Russische en ook het Oekraïense land overtrekken. En het is nog steeds niet zeker dat Rusland de gaskraan opendraait. Sinds juni is deze gesloten wegens achterstallige betalingen van Oekraïense kant, en gesteggel over de gasprijs. “Een humanitaire catastrofe ligt op de loer”, zei de vermaarde Oekraïne-kenner Timothy Snyder zondagavond nog op de Oekraïense televisiezender Hromadske.
Als wij deze winter drie maanden verwarmen dan betalen we tienduizend euro meer dan vorig jaar. Zo rijk is de kerk nou ook weer niet
In Vynnyky is een tekort aan warme slaapzakken en dekens. Er is geen wasmachine. En hoe het met het warme water en gas zal gaan, blijft een vraag. Boerda heeft recentelijk een nieuwe installatie geplaatst. Dus het gas kan – als de Russische beer niet te veel gromt en bromt – Oekraïne in. Maar voor een prijs die onbetaalbaar is voor de meeste Oekraïners. Laat staan als je vele ruimtes moet verwarmen. "Als wij deze winter drie maanden verwarmen, het absolute minimum, dan betalen we tienduizend euro meer dan vorig jaar. Zo rijk is de kerk nou ook weer niet." Net als de rest van Oekraïne rest Boerda nu niets anders dan houtkachels te hamsteren.
Havermoutpap
De teleurstelling druipt van het gezicht van Sergey. Hij is Loehansk ontvlucht omdat daar niets meer was. Geen gas, geen electriciteit, geen water, gesloten fabrieken, gesloten supermarkten. Natuurlijk, hier in Vynnyky is het veilig. Maar nu zitten zijn vrouw en kinderen al met een dikke winterjas aan in de keuken. Hoe moeten ze straks hun havermoutpap eten? Werk is er nauwelijks, al heeft de Oekraïense regering wel gezegd dat er vijftigduizend banen bijkomen voor vluchtelingen. “Maar hoe dan? Waar dan?”
En dat terwijl Sergey zo veel ambities heeft. Hij leidt het Teenager Fund Luhansk, dat eigenlijk al jaren de jongeren in Oost-Oekraïne bijstaat. Maar nu heeft de stichting een hele andere betekenis gekregen. Sergey wil vluchtelingen naar West-Oekraïne halen. Weg uit die vieze smerige oorlog daar in het oosten, weg uit dat rebellengebied. En Sergey heeft nu met eigen ogen gezien dat het in Lviv prima toeven is, dat er niet alleen maar nazi’s en fascisten in West-Oekraïne wonen – zoals het Kremlin propagandeert.
Eén melkkoe
Maar dit vluchtelingenkamp zit bomvol. Boeren uit de wijde omgeving leveren gelukkig aardappelen, wortels, uien en bieten. Ze houden kippens en varkens in het kamp, en er is één melkkoe. Maar met 200 monden die gevoed moeten worden is dat een uitdaging.
De telefoon van pastoor Boerda gaat. Bericht uit Debaltsevo, een dorp in het oosten van Oekraïne. “Aan drie kanten van de stad wordt geschoten. Burgers worden gek. Of we nog wat mensen extra kunnen opvangen”, zegt hij. Boerda zucht. Dan stemt hij toe. Iemand moet het doen.
