Achtergrond

Oekraïne voor Dummies: 12 vragen, 12 antwoorden

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Het grootste land van Europa is in de ban van separatisten die het zuidoosten opeisen en Russen die al een half jaar de Krim bezetten. Wat is er aan de hand in Oekraïne? Geert Jan Hahn, Slavist en journalist, legt het uit.

Wat is er aan de hand in Oekraïne?
Al bijna een jaar zitten de Oekraïners in een emotionele achtbaan met karretjes die continu op hol slaan. Een weggejaagde president, een landroof van Rusland en een gedestabiliseerd zuidoosten dat door rebellen met zeer veel Russische steun bezet wordt. Die laatste daad heeft tot een gewelddadig conflict geleid waarbij duizenden doden zijn gevallen, honderdduizenden burgers gevlucht zijn, en tot overmaat van ramp ook nog het passagiersvliegtuig van Malaysia Airlines uit de lucht werd geschoten.

Is dat alles?
Nee, helaas niet. De economie ligt momenteel op z’n gat – Oekraïne wordt momenteel financieel in leven gehouden door het Internationaal Monetair Fonds. Het leger moet gemoderniseerd worden, maar daar is geen geld voor. De vluchtelingen moeten opgevangen worden, maar daar is de jaarbegroting al helemaal niet op berekend. Daarnaast worden er eind oktober voor de tweede keer dit jaar verkiezingen gehouden. Oh ja, de uitvoering van het associatieverdrag met de Europese Unie is opgeschort – een maatregel vanuit Brussel om het Kremlin tegemoet te komen.

Wat is nu de invloed van Rusland?
Rusland heeft de Krim geannexeerd. Dat is evident. De betrokkenheid van Rusland bij het conflict in Zuidoost-Oekraïne is zeer sterk. Van pro-Russische separatisten kunnen we eigenlijk niet meer spreken; veel rebellen zijn afkomstig uit Rusland, evenals het materieel en hun leiders. Daar is meer dan genoeg bewijs voor, ook al blijft Rusland ontkennen dat haar leger actief is in Oekraïne. Rusland wil gewoon een zwakke buurman, één die bovendien moet begrijpen dat flirten met de Europese Unie en zelfs de NAVO niet zomaar wordt geaccepteerd. Daarnaast wordt er vanuit Rusland een gigantische propagandastrijd gevoerd, die een grote bijdrage heeft geleverd aan het opblazen van dit conflict tot een oorlog.

Want?
Rusland zegt: het is de Kiev Junta die deze oorlog, al deze doden en al deze vluchtelingen op haar geweten heeft. Een regering die ook nog eens onwettig aan de macht is gekomen, zo stelt Moskou, gesteund door westerse invloeden. Daarbij refereert het Kremlin aan het wegjagen van de toenmalige president Viktor Janoekovitsj.

Hoe reageert Oekraïne?
Inmiddels propagandeert ook Oekraïne er lustig op los. Er is zelfs een televisiezender opgericht als tegenhanger voor het pro-Kremlin-apparaat Russia Today, namelijk Ukraine Today (gefinancierd door de steenrijke oligarch Ihor Kolomosjkij, die naast gouverneur van de provincie Dnipropetrovsk ook één van de grootste vijanden van Poetin is). Zoals Oekraïners het omschrijven: “Je kunt een pistool niet met een zwaard bevechten. Dan heb je een eigen pistool nodig.”

Wat betekent dit voor de burgers?
De bevolking in Oekraïne is door de propandaoorlog én het geweld flink verdeeld geraakt. Radicalisering, ultranationalisme en een sterke Russenhaat zijn aan een opmars bezig in met name het westen van het land.

Maar in het zuidoosten van Oekraïne zijn er andere zorgen. Miljoenen burgers wonen plots in een rebellengebied. Geen gas, geen water, geen elektriciteit, voedselschaarste en een nieuw leiderschap dat zelfs de doodstraf heeft ingevoerd. Vergeet niet dat de winter eraan komt, met mogelijk een gasoorlog als daar niet snel definitieve afspraken over worden gemaakt. Bovendien wordt er nog steeds gevochten – en dat is natuurlijk het allerergste.

Er was toch een staakt-het-vuren?
Ja, al ruim een maand, maar toch zijn er volgens cijfers van de Verenigde Naties honderden doden gevallen. De Oekraïense regering houdt het trouwens op zo’n honderd burgerslachtoffers sinds het bestand. Vooral rond Donetsk wordt een flinke strijd geleverd; door de vele afzwaaiers vallen daar de meeste doden.

Transnistrië 2.0 is geboren?
Daar lijkt het wel op. Zuidoost-Oekraïne dreigt een soort schurkenstaat te worden, vergelijkbaar met Abchazië en Transnistrië. In theorie Oekraïens grondgebied, in de praktijk zelfbesturend en economisch afhankelijk van Rusland. Momenteel werkt het Oekraïense leger aan een bufferzone, om de stabiliteit en territoriale integriteit voor de rest van het land te garanderen.
 
Komt de Krim nog terug bij Oekraïne?
Zeker niet op korte termijn. En op lange termijn waarschijnlijk ook niet. Burgers die zich niet kunnen vinden in de nieuwe Russische overheersing trekken weg. De Krim Tataren voelen zich bedreigd – zij vluchten. En het Oekraïense leger is niet bij machte om de komende jaren een oorlog te voeren om de Krim. Het schiereiland lijkt verloren.

Op 26 oktober zijn er parlementsverkiezingen in Oekraïne. Hoe cruciaal zijn deze?
Zeer cruciaal voor de eenheid van het (overgebleven) land. Sinds de omverwerping van Janoekovitsj is er van nieuwe grote hervormingen – mede door de oorlog én door de verdeeldheid in het parlement – weinig terechtgekomen. Om te voorkomen dat het land verder radicaliseert, moet de nieuwe regering met resultaat komen. Het belangrijkste is: weg met de corruptie, waar de Majdan-protesten een jaar geleden mee begonnen én waar zelfs de Oranjerevolutie tien jaar geleden om plaatsvond. De bekende econoom Taras Kuzio zet wat dat betreft vraagtekens bij de waarschijnlijke winnaar van de verkiezingen, Blok Petro Porosjenko: “De partij van de president kent de meeste oudgedienden, met genoeg lijntjes naar corruptie en nepotisme. Zo neem je natuurlijk geen afscheid van het verleden.”

Wat is de rol van de internationale gemeenschap?
Aan Oekraïne: humanitaire hulp bieden, wat nu nog veel te weinig gebeurt – terwijl de Oekraïense overheid zelf niet bij machte is. Vluchtelingen zijn nu puur afhankelijk van de gulle giften van de Oekraïense bevolking. En het land ligt dus aan de IMF-ademhaling. Maar militair mag het Westen geen steun bieden; Oekraïne is immers geen NAVO-lid. Daarnaast is zoals gezegd ook het EU-associatieverdrag opgeschort tot 2016. Dit heeft alles te maken met de toon die de afgelopen weken is gematigd ten opzichte van Rusland. Het Westen twijfelt: gaat de Russische beer niet harder brommen en grommen als we hem meer pijn doen? Met de winter in aantocht zit niemand op een gasoorlog met Rusland te wachten.

En de grote verliezer?
Dat is Oekraïne. Een machteloos grensland met het historische lot van een bloedland.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons