Grote kans dat olierijke ontwikkelingslanden worden benadeeld door de belastingontwijking van Shell, dat zich heeft gevestigd in het kleine Zwitserse kanton Zug, een berucht belastingparadijs. Onderzoeksorganisatie SOMO en milieu-organisatie Friends of the Earth brengen vandaag een rapport uit.
Pittoresk en ultramodern. Kosmopolitisch en klantvriendelijk. Pro-business en uiterst efficiënt. Zo prijst het Zwitserse kanton Zug, gelegen aan de voet van de Alpen, zich aan op zijn eigen website. Met als belangrijkste asset het uiterst voordelige fiscale klimaat. En niet zonder resultaat. Naar schatting zo’n 27.000 internationale bedrijven zetelen in Zug. Van grote multinationals als Coca-Cola, Unilever, ABN Amro, Apple en Gazprom tot een hele reeks kleine bedrijfjes, voornamelijk lege brievenbusmaatschappijen met schimmige namen als Black Scorpions Security, Dark Dog, Salt of Life, Superchill en Way Out International Trade and Invest. Ook onze nationale trots, Royal Dutch Shell, heeft zich gevestigd in deze fiscale hotspot. Met maar liefst zeven vestigingen in kanton Zug, en één in de Zwitserse hoofdstad Bern, waar in totaal 270 mensen voor Shell werken.
SOMO en Friends of the Earth Europe, het Europese netwerk van milieubeschermingsorganisaties, vroegen zich af waarom Shell zo graag zetelt in Zwitserland. Terwijl er toch echt geen druppel olie uit de Zwitserse bodem vloeit.
Wegsluizen
Ons onderzoek naar Shells aanwezigheid in Zwitserland moet gezien worden in de context van het actuele debat rond belastingontwijking door multinationals. Belastingontwijking is niet illegaal in tegenstelling tot belastingontduiking, maar brengt wel grote schade toe aan ontwikkelingslanden doordat bedrijven hiermee winsten wegsluizen naar belastingparadijzen zoals Zwitserland. Het onderzoek zou hopelijk meer licht werpen op de schade voor ontwikkelingslanden door het gebruik door Shell van het aantrekkelijke Zwitserse fiscale klimaat. Om te beginnen hebben we in kaart gebracht welke bedrijfsonderdelen van Shell precies in het land actief zijn.
Rood-gele schelp
Hoewel Shell al sinds het begin van de 20e eeuw actief is in Zwitserland met de verkoop van benzine en smeeroliën, is het gros van de Zwitserse bedrijfsstructuur pas opgericht in de periode tussen 2001 en 2005. Eén van die dochterbedrijven, Shell Brands International AG, werd in 2003 opgezet om het eigendom van het merkenrecht van Shell, de beroemde rood-gele schelp, naar Zwitserland te verhuizen. Vanaf 2005 dragen alle Shell vestigingen wereldwijd een deel van de omzet af aan dit Zwitserse dochterbedrijf. Deze bedragen drukken de winst in de landen waar Shell haar geld verdient, zodat ze daar minder belasting hoeven te betalen.
Het kan worden aangenomen dat dit uiterst voordelig is voor Shell, aangezien de vennootschapsbelasting in Zwitserland slechts 8 tot 9% is, veel lager dan in de meeste landen waar Shell actief is. Nu is het niet alleen het merkenrecht van Shell dat via Zwitserland loopt, maar ook een reeks andere activiteiten waar belastingadviseurs wel raad mee wisten, zoals de handelstak, financiering en interne verzekeringen. Allemaal zaken waar de Zwitserse dochterbedrijven waarschijnlijk voor ingezet worden zonder dat er ook maar een frank aan de Zwitserse economie wordt toegevoegd. Maar ook niet aan de Nigeriaanse, de Indonesische of andere staatskassen waar Shell daadwerkelijk economische activiteiten heeft. Volgens een recent rapport van hulporganisatie Oxfam, lopen ontwikkelingslanden hierdoor naar schatting 104 miljard dollar per jaar mis omdat multinationals, waaronder Shell, zo massaal belastingen ontwijken.
Bedrijvenregister
Het onderzoek van SOMO en Friends of the Earth kon niet zo diep gaan als we graag hadden gewild. Binnen de huidige wetgeving is het uiterst lastig om zicht te krijgen op de omvang van de mogelijke schade die door Shell wordt aangericht. In Zwitserland (en andere belastingparadijzen) is geen openbaar bedrijvenregister, en er kan dus ook niet worden vast gesteld hoeveel winst er wordt weggesluisd. Noch hoeveel belasting er wordt onttrokken aan de staatskas van arme landen, die hierdoor afhankelijk blijven van ontwikkelingssteun, opgebracht door – u raadt het al – de gewone burger die wel eerlijk zijn of haar belasting betaalt. En als het bedrijf zelf daarover ook geen openheid van zaken wil geven, zoals in dit onderzoek het geval was, is het onmogelijk om een schatting te maken van de misgelopen belasting voor ontwikkelingslanden.
Country-by-country
Shells claimt transparant te opereren, maar is er nog veel onduidelijk over haar activiteiten in landen als Zwitserland. Het Nederlandse Tax Justice netwerk, waar SOMO lid van is, heeft eerder deze week Shell opgeroepen om over de brug te komen en daadwerkelijk transparant te worden: het moet publiceren hoeveel winst en belasting wordt geboekt in alle landen waar ze gevestigd is, dus ook belastingparadijzen als Zwitserland. Gezien de weigering van het bedrijf om, ondanks herhaaldelijke verzoeken van SOMO, de financiële cijfers van haar dochters in Zwitserland te openbaren, kan niet worden bepaald of Shell haar fair share aan belasting betaalt. Gelukkig is er sinds kort Europese regelgeving, het zogenoemde Country-by-Country reporting, die vanaf 1 januari 2016 bedrijven verplicht haar kaarten op tafel te leggen. Tot die tijd zullen we het moeten doen met een bedrijf dat zich transparant noemt, maar het feitelijk niet is.
Mark van Dorp is onderzoeker bij SOMO
