Na Groot-Brittannië en de Verenigde Staten begint Nederland voorzichtig te experimenteren met Social Impact Bonds. Dat zijn obligaties om maatschappelijke problemen te lijf te gaan zoals jeugdwerkloosheid, dakloosheid en recidive onder ex-gevangenen. Social Impact Bonds bieden ook in Nederland kansen en mogelijkheden, stelden Society Impact Platform en Ernst&Young vast in een rapport. Ook in landen als Zuid-Afrika, Oeganda, Israël, India en Colombia ontstaan initiatieven om Social Impact Bonds af te sluiten.
Winsten
Beleggers in een Social Impact Bond kunnen flinke winsten behalen als de vooraf afgesproken doelstellingen worden behaald. Die winsten kan de overheid uitkeren omdat de besparingen in de vorm van uitkeringen, begeleiding van probleemgevallen en verminderde criminaliteit dan nog veel groter zijn. De personen om wie het allemaal draait worden er ook beter van: zij vinden bijvoorbeeld een baan of woning.
Ex-gevangenen uit de bak houden
De eerste Social Impact Bond werd in 2010 afgesloten in Groot-Brittannië. Een experimenteel programma moest voorkomen dat ex-gedetineerden van de Peterborough-gevangenis opnieuw in de fout gaan. Private investeerders hebben vijf miljoen pond geïnvesteerd. Na zes jaar kunnen zij maximaal acht miljoen pond ontvangen als voldoende ex-gedetineerden niet opnieuw in de cel belanden.
De Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs was in 2012 medegrondlegger van een Social Impact Bond waarbij jonge gedetineerden in de Rikers Island gevangenis in New York training, begeleiding en coaching krijgen om te voorkomen dat ze na vrijlating terugvallen in de criminaliteit. De bank investeerde 9,6 miljoen dollar in het programma. Dat geld wordt alleen terugbetaald als er sprake is van 10 procent minder recidive. Bij betere resultaten kan de winst voor de bank oplopen tot ruim twee miljoen dollar.
De eerste Social Impact Bond in Nederland ging in december 2013 van start in Rotterdam. Maatschappelijk investeerder Start Foundation en ABN Amro investeren gezamenlijk 680.000 euro in de Buzinezzclub. Dit bedrijf heeft de opdracht gekregen om werkloze jongeren zonder startkwalificatie nieuw toekomstperspectief te geven, in de vorm van een baan, de start van een eigen bedrijf of het behalen van een diploma.
Twee groepen van veertig jongeren zijn inmiddels bezig met het programma
Het rendement voor Start Foundation en ABN Amro is maximaal 12 procent per jaar, afhankelijk van het aantal uitkeringen dat de gemeente Rotterdam kan besparen. Twee groepen van veertig jongeren zijn inmiddels bezig met het programma. De eerste resultaten worden in het najaar bekend. Start Foundation is van plan om het eventuele rendement opnieuw te investeren in maatschappelijke projecten.
Innovatieve manier van denken
De opzet is heel anders dan bij een klassiek project van de overheid, met bijvoorbeeld een subsidie aan een uitvoerende partij. ’’Het is een innovatieve manier van denken en werken’’, aldus adviseur Ralph de Ruijter van Start Foundation. ’’We maken afspraken, en controleren die ook. Alleen voor de daadwerkelijk geleverde prestaties worden we betaald.’’ Het gaat Start Foundation in de eerste plaats om de mens en niet om het financieel rendement, beklemtoont De Ruijter.
Er is een duidelijke prikkel aanwezig om goed te presteren
De Social Impact Bond is een nieuw instrument dat zeker voor sociaal ondernemers interessant kan zijn, zegt Niels Bosma, universitair docent en coördinator van het Utrecht University Social Entrepreneurship Initiative. ’’Er is een duidelijke prikkel aanwezig om goed te presteren. Social Impact Bonds worden nog niet heel veel gebruikt, wereldwijd zijn het er nu zo’n twintig. Maar ze beginnen nu op te komen.’’
Start Foundation ziet zichzelf als pionier. ’’We hopen in ieder geval te bewijzen dat deze financiële constructie werkt en mensen aan een inkomen helpt,’’, aldus De Ruijter. Voor de overheid kan de nieuwe werkwijze best lastig zijn, denkt hij. ’’Een subsidie verstrekken is relatief eenvoudig, maar bij een Social Impact Bond kunnen bedragen en dus de begroting gedurende het traject worden aangepast.’’
Triodos Bank helpt daklozen
Triodos Bank heeft in Groot-Brittannië twee projecten lopen met Social Impact Bonds. De eerste is bedoeld om kansarme jongeren in Merseyside te helpen, bij de tweede gaat het om onderdak en zorg voor 415 daklozen in Londen.
Voor het daklozenproject haalde Triodos Bank 650.000 pond op bij sociale investeerders. De belangstelling van particuliere investeerders was groot, zegt Thomas Steiner van de bank. ’’Het is in Groot-Brittannië onder particuliere beleggers een gewild product. Sowieso zijn in het Verenigd Koninkrijk evenals in de VS veel meer particuliere beleggers actief met rechtstreeks beleggen in aandelen en obligaties dan in Nederland.’’
In tegenstelling tot sparen is een Social Impact Bond niet zonder risico omdat je ook een negatief resultaat kunt behalen, aldus Steiner. ’’Als gevolg van nieuwe Europese regels gelden er in Nederland veel restricties omdat dit soort beleggingen worden gezien als complexe financiële producten.’’ Hij verwacht om die reden dat in Nederland niet zozeer particulieren, maar vooral institutionele partijen zullen investeren in Social Impact Bonds.
Meten
Het meten van de effecten is wel een uitdaging, stelt universitair docent Bosma. ’’Er bestaat niet een eenduidige methode. De vraag is wat het netto-effect is. Als je banen creëert voor bepaalde groepen, zijn dat dan extra banen of gaat het ten koste van andere banen? Of heeft het te maken met een aantrekkende conjunctuur? Dat is een lastig punt. Ik vermoed dat je pas na jaren kunt zeggen of een project succesvol is, of niet.’’
Het meten van de prestaties is een lastige klus, beaamt De Ruijter. ’’In ons geval kunnen we via de administratie van de gemeente nog wel zien of er op uitkeringen wordt bespaard. Maar als het bijvoorbeeld gaat om preventieprogramma’s om te voorkomen dat mensen ziek worden, dan is dat lastiger te meten. In Engeland bestaat al wel een lijst met wat bepaalde maatschappelijke problemen de overheid per dag kosten. In Nederland hebben we zoiets nog niet.’’
Na Rotterdam heeft nu ook de gemeente Amsterdam interesse in Social Impact Bonds. Op initiatief van de VVD gaat Amsterdam onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om zo de werkloosheid te bestrijden. De Ruijter verwacht dat er in Nederland meer Social Impact Bonds zullen worden afgesloten. ’’We staan nog maar aan het begin. Maar je moet wel eerst een maatschappelijke businesscase hebben, waarbij je kosten en opbrengsten kunt analyseren.’’
