Journalisten komen zelden naar de zittingen: alleen als het Gerechtshof op vakantie is, willen ze er nog wel eens binnenvallen. Advocaten lijken ook al weinig met deze rechtbank op te hebben. Ze sturen bij voorkeur junior personeel of de zaken worden afgehandeld door pleiters van pensionabele leeftijd in polyester pakken die verouderde wetten aanhalen. En als je als Nigeriaanse rechter carrière wilt maken, kun je maar beter zorgen dat je er zo snel mogelijk uit bent weggepromoveerd. Zelfs het publiek bewaart zijn respectvolle stilte voor hogere rechters. Af en toe is het in deze rechtbank net zo rumoerig als op de Balogun Markt in hartje Lagos. Voor veel Nigerianen is de Magistrale Rechtbank, een van de laagste tribunalen in het juridische systeem, een lachertje.
Gerechtigheid
Na een week te hebben doorgebracht in een van deze Magistrale Rechtbanken in miljoenenstad Lagos, kan ik zeggen dat ze zich ernstig vergissen. De weduwe die afgelopen maandag voorkwam voor de Hoofd Magistraat zou het met me eens zijn. Veel tijd om te rouwen kreeg ze niet nadat haar man omkwam bij een vliegtuigongeluk. De zonen van zijn tweede vrouw sleepten haar voor alle mogelijke rechters in het land om een deel van hun vaders nalatenschap op te eisen. Dit weekend lieten ze haar arresteren op verdenking van diefstal van het geld van haar overleden echtgenoot. Terwijl haar advocaat voor haar pleitte, mompelden de in jeans gebroekte zoons van vrouw nummer twee ontevreden. Beide partijen hopen dat de Magistraat hun recht zal doen.
Gerechtigheid is ook waar de slachtoffers van de nep-makelaar op hopen die twee dagen later moest voorkomen. Op een maandag in juni 2008 zou deze man het hebben klaargespeeld hetzelfde appartement te verhuren in Mushin, een volkswijk op het vasteland van Lagos, aan maar liefst tachtig verschillende mensen. Zijn slachtoffers betaalden hem bedragen tot omgerekend tweeduizend euro voor hun nieuwe woning–in Lagos betaal je je huur op zijn minst een jaar vooruit–enkel om te ontdekken dat hij een zwendel dreef. Sindsdien probeert het gerechtelijk systeem hem ter verantwoording te roepen, maar de nep-makelaar verscheen op geen enkele zitting. Ook dit keer ontbreekt hij, waardoor de Magistraat de zaak moet uitstellen tot november. De kans dat hij dan aanwezig is, is aanzienlijk groter. Het lijkt erop dat de nep-makelaar zijn criminele activiteiten heeft verlegd. Hij is momenteel in hechtenis bij de Speciale Anti-Overvalbrigade SARS. De SARS-agenten zullen hem beslist aan de zittingsdatum herinneren.
Politierechter
Lagos is verdeeld in vier gerechtelijke divisies die elk een flink aantal Magistrale Rechtbanken telt. Dagelijks komen duizenden Lagosianen naar deze zittingen, betrokken bij zaken waarmee kleinere geldbedragen zijn gemoeid of vergrijpen waarvoor niet meer dan veertien jaar gevangenisstraf staat. Deze Nigeriaanse rechtbank is een beetje te vergelijken met de Nederlandse politierechter, ware het niet dat er ook civiele zaken voorkomen. Het is de rechtbank waartoe de doorsnee Nigeriaan zich wendt. Dit artikel is het eerste in een serie die het reilen en zeilen beschrijft van Nigeria’s meest bescheiden rechtbank.
Na het afronden van de vorige serie–Hoe Femke Funke wordt–peinsde ik lang over hoe nu verder te schrijven over Nigeria. Toen herinnerde ik me hoe veel plezier ik beleefde aan de rechtbankverslagen die ik maakte als beginnend journalist bij De Gelderlander, en hoe veel ik daarvan leerde. Het deed me realiseren dat er geen betere manier is een land te leren kennen en een samenleving te portretteren. Voor deze serie zal ik geregeld een dag doorbrengen in de rechtbank, om te schrijven over de mensen die ik er ontmoet en de omstandigheden waarin ze zich bevinden.
Zoals de vier jonge mannen die afgelopen dinsdag naast mij zaten op een houten bank in Rechtbank Nummer 27. Ik had ze niet eens opgemerkt tot ik het gesnotter hoorde. Toen ik naar rechts gluurde, zag ik dat de twee mannen aan de buitenkant met hun handen aan elkaar geboeid zaten, hun armen rustend in de schoot van de twee die tussen hen in zaten. Ze huilden allemaal op hun eigen manier: eentje geluidloos, de tweede met zijn hoofd tussen zijn armen, de ander met een verwrongen gezicht en de laatste in een constante jammer. Ik nam aan dat ze waren beschuldigd van op zijn minst een gewelddadig delict, maar toen ik de aanklacht inzag, las ik enkel de verdenking van diefstal van een Samsung mobiele telefoon.
Verkeerde advocaat
Nu zijn alle rechtszaken waar een Magistraat uitspraak in doet zaken waarbij de beschuldigde, mocht hij zijn gearresteerd, op borgtocht mag worden vrijgelaten. Dit enkel omdat de rechter erop vertrouwt dat de beschuldigde op de zitting zal verschijnen. Maar de vier huilende mannen kwamen de vorige keer niet opdagen, wat de Magistraat het recht geeft ze linea recta naar de gevreesde Kirikiri gevangenis te sturen. Daarom waren ze geboeid. Daarom huilden ze.
De schending van hun borgvoorwaarden was niet hun schuld. Hun advocaat bekende aan de rechtbank dat hij zijn cliënten de verkeerde datum had doorgegeven. Ondanks deze bekentenis zag het ernaar uit de vier moesten boeten voor zijn blunder, totdat een andere pleiter het voor de vier opnam, waarna de rechter over haar hart streek en ze liet gaan. Maar toen ze weer in de open lucht stonden, aan het eind van de gang die leidt naar Rechtbank Nummer 27, toonden de vier zich niet erg opgelucht. Als je advocaat, die wordt verondersteld er alles aan te doen om je uit de gevangenis te houden, de reden dreigt te zijn dat je er juist in belandt, wat voor rechtvaardigheid kun je dan nog verwachten?
Geruite pyjama
Aangezien Magistraten ook beslissen of een verdachte in hechtenis mag blijven, zien ze eveneens zaken die een stuk ernstiger zijn dan de diefstal van een mobieltje. De magere man die voorkwam voor de Hoofd Magistraat op maandag bijvoorbeeld, was beschuldigd van gewapende overval. Terwijl hij in de beklaagdenbank stond bewogen zijn lippen in een continu gebed. Maar waarom hij de geruite pyjama uitkoos als kleding om op de rechtbank te verschijnen, zullen we nooit weten. Wat we wel weten, is dat er liefdadigheidsorganisaties zijn die kleding uitdelen aan gevangenen die naar de rechter moeten. Wellicht dacht de magere man dat de blauw-rode pyjama nog het meest in de buurt kwam van de traditionele Yoruba dracht. De pyjama was hem op zijn minst drie maten te groot.
De magere man was chauffeur van een van de vele minibusjes die door Lagos razen bij wijze van ‘openbaar’ vervoer. Hij was net zijn ochtenddienst begonnen op een donderdagmorgen afgelopen juni, toen hij–op een nog stille bushalte in een buitenwijk van de stad–gewapende overvallers trof. Ze dwongen hem uit de bus en gingen ermee vandoor. De politie wist geen van de overvallers op te sporen, maar arresteerde wel de chauffeur. De danfo, zoals de busjes hier heten, was eigendom van iemand anders, en de eigenaar vermoedde dat zijn chauffeur iets met de diefstal van doen had. Sinds die tijd zat de magere man achter slot en grendel.
Verdenking alleen is niet voldoende om een zaak rond te krijgen, en er was geen enkel bewijs dat de danfo chauffeur iets met de gewapende overval te maken had gehad. Dat was ook de conclusie van het Openbaar Ministerie, die de rechter adviseerde de verdachte te laten gaan. Na meer dan twee maanden in Kirikiri was de magere man vrij om naar huis te gaan. In zijn pyjama.Voor de verdachte in zijn pyjama zijn de bezoeken aan de Magistrale Rechtbank voorbij. Die van mij zijn pas net begonnen.
Volg Femke op Twitter: @femkevanzeijl
