Al jaren stond de Zuid Afrikaanse University of Free State bekend als een brandhaard van conflict. Confrontaties tussen zwarte en blanke studenten leidden regelmatig tot ernstig gewelddadige uitspattingen en wederzijdse rassenhaat was zo erg dat studenten zelfs vreesden vermoord te worden om hun huidskleur, ongeacht of die blank of zwart was. Toen blanke studenten in 2008 vijf zwarte medewerksters dwongen om op handen en voeten een mengsel van urine en voedsel op te eten en dit op video vast legden (beter bekend als het Reitz incident), leek er geen weg meer terug. Het incident veroorzaakte nationale protesten, er werd vergelding geëist tegen de blanke studenten en de toon was gezet voor een reeks racistische escalaties. Haat, geweld en racisme leken de handelsmerken van de universiteit waar niemand zich veilig voelde. Totdat professor Jonathan Jansen het roer overnam en het onmogelijke waar maakte; de universiteit transformeerde in 18 maanden van een broedplaats voor racisme en agressie tot een instantie waar blank en zwart als vrienden samenleven. De sleutel tot succes? Vergeving.
“What happened at the institution in terms of racial reconciliation was nothing short of a miracle”, aldus Oprah Winfrey, die afgelopen week haar ere-doctoraat van de universiteit ontving. En daarmee sloeg ze de spijker op z’n kop. Na het Reitz incident had werkelijk niemand nog hoop dat blank en zwart ooit weer samen zouden werken op de universiteit. Al tien jaar lang waren verwoede pogingen gedaan om samenwerking tussen blank en zwart te bevorderen en studenten te integreren op de campus. Allemaal zonder succes; racistische leuzen bleven aan de orde van de dag, zwart en blank bezetten gewoon elk hun eigen deel van de campus gebouwen en claimden zelfs aparte zwarte en blanke ingangen. De spanning was om te snijden, het leek wel alsof Apartheid terug gekeerd was.
Totdat professor Jansen op het toneel verscheen en het roer radicaal omgooide in een poging blank en zwart te verbroederen. Hij zorgde ervoor dat de aanklacht tegen de studenten van het Reitz incident werd ingetrokken, voerde een alcoholverbod op de campus in en gaf het startschot voor een reeks vergaande veranderingen. Geïnspireerd door Aartsbisschop Desmond Tutu was professor Jansen ervan overtuigd dat vergeving juist de manier was om zwart en blank te verenigen. Bestraffing en vergelding zouden volgens Jansen de problematiek alleen maar verergeren. Een omstreden aanpak en zijn acties bleven dan ook niet onopgemerkt: vanuit de politiek volgden golven van kritiek, Jansen werd als crimineel bestempeld, studenten keerden zich tegen hem en hij ontving talloze doodsbedreigingen. Hoe durfde de professor de Reitz aanklacht in te trekken? De blanke studenten moesten hoe dan ook terecht staan voor de vernedering van zwarte medewerksters en racistische uitingen.
Maar professor Jansen liet zich niet intimideren. Hij hield zijn poot stijf, ging het anders aanpakken op de universiteit en hield vast aan zijn geloof in vergeving. “Forgiveness is power”, zei hij keer op keer als er weer een golf van kritiek over hem heen kwam, in navolging van zijn grote voorbeeld: Aartsbisschop Tutu. Tijdens zijn jeugd had Jansen gezien hoe Tutu een woedende menigte in rende om het leven van een man te redden. De menigte stond op het punt de man uit wraak te vermoorden door “necklacing” – een techniek waarbij een band gevuld met benzine om de nek wordt geplaatst en in brand wordt gestoken. Tegen alle verwachtingen in redde Tutu de man van de razende menigte en werd op dat moment een bron van inspiratie voor professor Jansen.
“Wraak leidt alleen maar tot situaties zoals die in het Midden Oosten”, aldus professor Jansen. “Aartsbisschop Tutu’s beslissing om een op wraak beluste menigte in te duiken en een man van ‘necklacing’ te redden, gaat compleet tegen de logica van de meeste mensen in. Maar om Zuid-Afrika te redden, om elk diep verdeelde gemeenschap te kunnen redden, hebben we leiders nodig die tegen de logica van ‘oog om oog, tand om tand’ ingaan. We kunnen niet langer verder met de houding ‘als jij mij pijn doet, doe ik jou pijn’. Apartheid heeft alle Zuid-Afrikanen verwond, zwart en blank, maar we moeten samen verder en dus naar oplossingen kijken om onze wonden te laten helen. Dankzij aartsbisschop Tutu weet ik dat vergeving van elkaars daden de oplossing is. Ook voor de chaos en haat op deze universiteit”.
Vasthoudend aan zijn onverwoestbare geloof in de kracht van vergeving lukte het professor Jansen wonder boven wonder om de University of Free State te transformeren. Ondanks alle kritiek en bedreigingen ging Jansen door met zijn missie en bracht in minder dan 18 maanden een verschil van dag en nacht teweeg. Hij leerde zijn studenten over het belang van vergeving en de kansen die voor hen lagen als ze samen zouden gaan werken. Met succes, want tegen alle verwachtingen in werd zelfs het Reitz incident opgelost door middel van vergeving. Racisme en haat behoren inmiddels tot het verleden van de universiteit, studenten worden niet langer als een huidskleur gezien, en leiderschap wordt niet langer door huidskleur gedefinieerd. Studenten worden nu als personen gezien en gewaardeerd voor hun capaciteiten, niet om hun huidskleur. Er wordt niet meer gedronken op de campus waardoor vandalisme, racistische uitingen en seksistisch gedrag enorm gedaald zijn. En ook prestaties zijn drastisch veranderd; de universiteit had altijd een van de laagste slagingskansen maar inmiddels schieten cijfers omhoog. Volgens studenten is de universiteit dankzij professor Jansen van een onveilige plek veranderd in een inspirerende leef- en studieomgeving.
Zoals aartsbisschop Tutu een bron van inspiratie was voor Jansen, zal de professor zelf de komende jaren hopelijk ook als voorbeeld gezien worden want er is nog een lange weg te gaan voordat racisme en haat uitgeroeid zullen zijn in Zuid Afrika. Hoe omstreden professor Jansen’s ideeën ook waren, zijn onmogelijk lijkende missie lijkt geslaagd te zijn. Na alle gebeurtenissen had niemand in Zuid Afrika nog durven hopen dat de University of Free State kon veranderen in een plek waar blanke en zwarte studenten als vrienden met elkaar omgaan, en waar niet langer sprake is van haat. Toch heeft Professor Jansen het samen met zijn studenten bereikt. En hij is maar wat trots dat ze racisme, geweld en haat door vergeving hebben overwonnen, ondanks alle bedreigingen. Stralend quote hij zijn grote voorbeeld Tutu nog maar eens: “Forgiveness is not for sissies”.
