Tot voor kort zat Malthus veilig opgeborgen in de geschiedenisboeken. Wel zo makkelijk. De hypothese van de grenzeloosheid maakte het mogelijk om schier eindeloos kapitaal de wereld rond te pompen tegen woekerwinsten. Bush preekte consumerism; de Chinezen financierden de Amerikaanse schuld. De economie groeide.
Helaas komen er altijd grenzen aan groei. De vraag is dan: barst de boel, of weten we snel genoeg te innoveren om ons hachje te redden? Onze innovativiteit verdient het voordeel van de twijfel. Productiviteitsgroei (een belangrijke component van duurzaamheid) was enorm de afgelopen eeuwen; nog nooit was onze welvaart zo groot. Malthus had ongelijk – tant mieux.
Desalniettemin vrees ik voor een bumpy ride – en dat is een understatement. Als ik in één zin een uitspraak moest doen over de wereld over honderd jaar, dan zou ik zeggen: de beschaving zoals we die kennen bestaat niet meer, maar een nieuwe, aan schaarste aangepaste samenleving verrijst vanuit onze puinhopen.
Er komt dus een crash. Ik geloof daarin om de volgende redenen:
i) We kunnen de voortgang van klimaatverandering amper bijhouden. Een rapport dat verschijnt is meteen achterhaald. Nog nooit was onze olieconsumptie zo enorm; nog nooit ontdooiden de polen en toendra’s zo snel. Voor zover een lobby klimaatverandering predikt geldt voor de cynici het tegenovergestelde eens temeer: zij hebben meer pieken.
ii) De politiek wil beleid niet op deze schaarste aanpassen. Obama weet dat zijn n°1 klimatoloog vermoedt dat de temperatuur deze eeuw zes graden zal stijgen volgens (onhaalbare) Europese emissiereducties, maar zijn beleid is business as usual. Dat is typerend voor onze democratische tijd. In Nederland is het devies ‘mijn tijd zal het duren’: Maxime Verhagen heeft z’n innovatieclubje gevuld met kopstukken uit het bedrijfsleven – mensen die vooralsnog geen belang hebben bij verandering.
iii) Hieruit volgt dat we ons kapitaal verkeerd inzetten en als individuen blijven harken tot een tipping point is bereikt – het punt waarop het gros van de mensheid ervan overtuigd is dat het oude systeem gaat vallen (als u deze week, zeg, al meer dan twee keer vlees hebt gegeten, is dit op u van toepassing).
iv) Ofschoon het technologisch mogelijk is om 9 miljard mensen te voeden, weet ik uit eigen ervaring dat we het human capital missen om deze technologie te implementeren; het gros van de aanwas van de wereldbevolking gebeurt in achterstandsgebieden. Voor wie me niet gelooft: kom een kijkje nemen in Congo. Not nice.
Om een idee te krijgen van de manier waarop de crash zich zou kunnen voltrekken, voldoet het de geschiedenisboeken open te slaan op een jaartje of 13.000 voor Malthus. Toen realiseerden de voorouders van sommigen van ons een belangrijke productiviteitsverhoging dankzij de landbouw. Eerst gingen ze surplus opslaan in graansilo’s; veel later in banken. Het surplus financierde specialisten, legers, politici en kerken en maakte korte metten met minder gefortuneerden. De wereld is nooit meer hetzelfde geworden. Een ingewikkeld rechtsstelsel beschermt inmiddels onze bezittingen en beloont ons voor groei van het surplus. Maar onder het vernis van onze mensenrechtelijke verworvenheden schuilt een dierlijk instinct om onze rijkdommen te verdedigen tegen ‘de ander’. Wat doet u als 10 miljoen spreekwoordelijke Bangladeshi doorweekt bij u aankloppen, en geen genoegen nemen met ‘nee’?
De Maxime Verhagens zullen zeggen: it won’t happen. Het eerlijke antwoord is: shoot! Mensen, dit willen we toch niet? Zullen we het zekere voor het onzekere nemen en aannemen dat de koek op is?
